...Visit my page.Drs. Kees Kaldenbach,
kunsthistoricus, Amsterdam.
Go to English version
In 1633 schilderde Rembrandt het fabelachtige Portret van Johannes Wtenbogaert – ook wel bekend als Uytenbogaert / Uitenbogaert / Uyttenboogaard... (1557-1644). Hij was de belangrijkste geestelijke in de gematigde, tolerante groep protestanten die de leerstellingen volgden van de predikant Jacobus Arminius. Samen met het portret van de Rembrandts van Jan Six, (zie detail rechts) wordt het nu beschouwd als een van de beste en meest ontroerende en belangrijke portretten die Rembrandt ooit schilderde.
Dit artikel bespreekt een overzicht van de historische waarde herkomst, veilingbeleid, veilingprijs, acquisitie en de huidige status.
Een felle theologische strijd woedde in Nederland vlak na 1600 tussen hard-liners en gematigden over de vraag of de menselijke ziel onmiddellijk bij de conceptie was voorbestemd voor de hemel of de hel. In 1610 schreef Wtenbogaert de Remonstrantie, een theologische tekst bedoeld om verdraagzaamheid te bevorderen en aanspoorde tot verdere verzoening op dit religieuze thema. Zijn ideeën werden overgenomen door de groep die zich zelf Remonstranten noemden. Leider in deze felle theologische strijd was predikant Jacobus Arminius, die de theorie uitsprak dat er misschien een mogelijkheid voor de ziel van de individuele gelovige is, om op te stijgen naar de hemel, als hij / zij tot God zou bidden in het ware christelijke geloof, een ethisch leven zou leiden en vergeving zou vragen voor zonden. Dit ligt min of meer op de lijn van Rooms-Katholieke leerstellingen. De calvinistische protestanten dachten het tegenovergestelde.
Op dat moment konden de remonstranten dus worden gezien als verlichte gematigden in vergelijking met de meerderheid van de strenge calvinisten, die beweerden dat het pad van de ziel volledig is voorbeschikt door God; voor eeuwig voorbestemd bij de conceptie.
De kwestie startte een gevaarlijke bosbrand (wildvuur) in de samenleving. Na een vlaag van vlugschriften (drukwerken) en zelfs gewelddadige straatgevechten in Amsterdam en Leiden door aanhangers van de harde lijn, die zich vast klampten aan de leer der predestinatie, veranderde de kwestie uiteindelijk in een smeulend begin van een potentiële burgeroorlog.
Toen voerde Prins Maurits van het Huis van Oranje een staatsgreep uit en bepaalde de zaak eens en voor altijd - door te verkondigen dat de Calvinisten, die de predestinatie aanhangen, de enige officiële en correcte religieuze weg vertegenwoordigden in de Nederlandse Republiek. Om een einde te maken aan de etterende religieuze discussies liet hij Raadspensionaris (een soort minister van Binnenlandse en Buitenlandse Zaken) Johan van Oldenbarnevelt veroordelen voor verraad en daarna snel onthoofden in Den Haag op 13 mei 1619. Dit gebeurde omdat de 71-jarige, met zachte stem sprekende Oldenbarnevelt remonstrantse leerstellingen openlijk gesteund had. Een hard voorbeeld moest worden gesteld, en in dezelfde cleaning-up gingen remonstranten ondergronds, en predikant Wtenbogaert vluchtte uit de Nederlandse Republiek naar Antwerpen en Rouen.
In 1626, na de dood van prins Maurits, werd het in de Republiek weer veilig genoeg, en werd het dus mogelijk voor Wtenbogaert om stil terug te keren, en zich te vestigen in Den Haag. Dit tot grote vreugde van de Remonstrantse volgelingen die ondergronds waren gegaan gedurende die periode. Abraham Anthonisz Recht (1588-1664), een felle promotor van Remonstranten, was een van hen.
Wtenbogaert noteerde in zijn dagboek op 13 april 1633, bij het reizen naar Amsterdam voor een enkele dag (!) van model zitten: "Portret geschilderd door Rembrandt voor Abr. Anthonisz [Recht]".
Recht, een rijk remonstrants gemeentelid, had opdracht gegeven voor het schilderij van Rembrandt voor een onbekende som geld en plaatste dit portret in zijn huis in Watergraafsmeer even ten zuid-oosten buiten Amsterdam. Toen het later werd geërfd, werd het geschat op 40 gulden (gelijk aan ongeveer 40 dagen van inkomsten voor een ongeschoolde arbeider in die tijd).
In de jaren 1820 werd het schilderij verkocht aan baron Meyer de Rothschild in Engeland en nog later werd het eigendom van de Graaf van Rosebery.
Een eeuw later, in 1903, bezocht de Nederlandse kerkhistoricus Bruno Tideman het landhuis van de Earl en diens verzameling in Engeland. Tideman herkende het schilderij als het portret van Wtenbogaert / Uytenbogaert en publiceerde die gegevens.
Negentig jaar later raakte de toenmalige eigenaar, de Graaf van Rosebery en Midlothian, krap bij kas, en hij besloot in 1992 om het werk te veilen. Het schilderij werd zelfs tijdelijk voor een paar dagen vervoerd naar de Sotheby vestiging in Amsterdam, zodat potentiële kopers en kunstspecialisten van het Rijksmuseum het konden bekijken. Het werd beschouwd als een mooi schilderij, buitengewoon belangrijk als een voorbeeld van een groots portret uit de jaren 1630 en prachtig belangrijk voor de Nederlandse nationale en religieuze geschiedenis.
Er was een hindernis: kunst-prijzen waren explosief gestegen. De schatkist van het Rijksmuseum waren leeg omdat een vrij duur, maar erg flauw en eerlijk gezegd: lelijk Rembrandt portret van een vrouw uit de jaren 1630 onlangs was aangekocht: Haesje Claes.
Het leek er op dat het Wtenbogaert schilderij, zo essentieel zowel voor de nationale geschiedenis als de kunstgeschiedenis, een unieke ontmoeting van de belangrijkste Nederlandse schilder met de meest vooraanstaande Nederlandse protestantse predikant, op het punt stond verloren te gaan voor Nederland, en ergens in het buitenland zou belanden.
Tijdens de veiling van juli 1992 in Londen werd het verkocht voor een bedrag van 4,18 miljoen GBP (toen tegen de koers van 3,23) gelijk aan de som van 13,5 miljoen Nederlandse gulden inclusief het Sotheby opgeld. In euro's, tien jaar later geïntroduceerd, zou de prijs gelijk staan aan E 6,14 miljoen.
Op dat moment werd het schilderij voor dit bedrag aangekocht door een tweemanschap: de kunsthandelaar Otto Naumann en de zeer rijke collector-annex-kunsthandelaar Alfred Bader uit Milwaukee, waarbij de laatste het bedrag op tafel legde. Twee dagen later hebben ze het schilderij onderhands aangeboden om het te verkopen aan het Rijksmuseum voor een onbekende prijs, en na vele maanden van gesprekken, gekibbel en onderhandelingen werd de prijs uiteindelijk in december 1992 vastgesteld op ongeveer 17 miljoen gulden.
Het Nederlandse ministerie van Cultuur had een bedrag toegezegd van 9 miljoen gulden en de rest moest deels worden aangevuld door in het Rijksmuseum zwaar te putten - ook uit toekomstige jaarbedragen – van het jaarlijkse aankoopbudget van 300.000 gulden.
Verwoed werd een reeks van andere fondsen en donoren gezocht. Er wordt gezegd dat grote sommen werden aangeboden door rijke remonstrantse individuen, ook door de voorzitter van het Rijksmuseum Stichting. Volgens het weekblad De Groene, had Koningin Beatrix deze financiering in het geheim gesteund en bekend gemaakt onder de financiële elite, misschien als een erg verlaat "Het spijt ons - we willen het goedmaken" voor de onthoofding van Oldenbarneveldt door haar voorvader Prins Maurits van het Huis van Oranje.
De prijs steeg intussen van 13,5 tot 17 miljoen gulden - of was het misschien nog wel meer? Een bron in het weekblad Vrij Nederland zette de uiteindelijke prijs zelfs op F 17.929.000, - in december 1992 - als gevolg van een ongelukkig uitgevallen wisselkoers. Een eenvoudige berekening toont aan dat de tijdelijke eigenaren het bijzonder goed deden; ze verdienden 4,5 of misschien zelfs bijna 5,5 miljoen gulden in de loop van ongeveer 6 maanden tijd.
De pers had een ‘field day’. Kunsthandelaar Cramer schreef in de NRC dat de procedure gemangeld werd en dat de originele eigenaar ernstig werd gedupeerd door deze onderhandse verkoop, in een grove overtreding van Britse veilingwetten.
Op het Rijksmuseum website (2012) staat koeltjes: Aankoop op 1 december 1992 door Vereniging Rembrandt, met steun van het Prins Bernhard Fonds, het VSBfonds, de Rijksmuseum-Stichting, De Staat van Nederland en particuliere donateurs.
Een van de particuliere donateurs wordt genoemd in de autobiografische tekst van oud-museumdirecteur Henk van Os (noot 2): In een fondsenwervingsactie werd in een aantal maanden de royale som van 1 miljoen Nederlandse guldens verzameld, terwijl twee miljoen nodig was om de kloof te dichten. Toen belde een notaris op uit het niets, om te zeggen dat een remonstrantse dame - die onbekend wenste te blijven - de ontbrekende een miljoen gulden beschikbaar stelde: en of hij het bedrag in drie porties wilde hebben of in een enkele transfer? Bloemen werden daarna naar haar huis gezonden.
In het Corpus van Rembrandt schilderijen (geschreven door het Rembrandt Research Project) werd het schilderij deels toegeschreven aan Rembrandt, de vervuilde staat werd genoteerd en er waren vraagtekens over wie de handen schilderde. Eeuwen van vuil, tabaksrook en vergeelde vernis ontsierde het portret en maakte het saai en vlak. Tijdens de eerste reiniging van de bovenste lagen, een ongehoord spannende periode en de eerste stap in het restauratie-proces, belde Martin Bijl de toenmalige directeur, Henk van Os, en schreeuwde: "Henk, we hadden gelijk!". Van onder de bruin-gele lagen vol nicotine en vernis verschenen mooie koel grijze verflagen.
Zo'n tien jaar later, in 2012, nu al het stof is neergedaald, staat het portret van Wtenbogaert overeind - als een van de werkelijk uitzonderlijke schatten van het Amsterdamse Rijksmuseum. Het is groot, vorstelijk en gezaghebbend. We kunnen bijna Wtenbogaert zijn geest lezen. Eh – kan dat echt?
Er is een school van denken onder kunsthistorici die stellen dat het bekijken van oude schilderijen met de mentaliteit van de 21ste eeuw en de huidige psychologie verboden is. Men zou alleen kunstwerken mogen proberen te lezen met gereedschappen (boeken, taal, associaties, kaders, framing) uit die historische tijd. De vraag is: kunnen we dat? Kunnen we die diepe soul-searching. onze psychologische manier van het lezen van een menselijk gezicht uitschakelen, en dan vooral in die afbeeldingen geschilderd door Rembrandt? Is het psychologische lezen onderdeel van onze eeuwenoude menselijke DNA - in plaats van een specifiek 20ste of 21ste eeuwse vorm van culturele programmering? Waarom raken sommige van zijn portretten en zelfportretten ons zo diep? Henk van Os schrijft: Rembrandt verheft je niet, maar helpt bij het zichtbaar maken van de diepte, de “bodem” van je eigen gevoelens en hij biedt troost (pagina 88).
Het gezicht van Wtenbogaert , 76 jaar oud, straalt levendigheid en verdriet uit, zelfs na een leven vol onrust. Het spreekt bijna tot de kijker met een uitdrukking van stille aanvaarding in zijn intelligente, zachte, vochtige en misschien wijze ogen. Deze ogen werden geschilderd in een dag van model zitten en dus met de nat-in-nat vervaging van naastliggende verfgebieden, die de verschillende plooien en veroudering van menselijk vlees tonen. Later, misschien na een paar dagen of weken van droogtijd, werden scherpe individuele haren van baard en snor toegevoegd voor wat meer harde felheid.
De twee zeer zwak geschilderde handen blijven een vervelend probleem. Had Rembrandt een slechte dag - of liet hij een assistent het werk afmaken? Volgens een artikel uit 1994 in het Bulletin Rijksmuseum (3) heeft Rembrandt na het voltooien van de kop wijzigingen aangebracht in lichaam en bijwerk en daarna aan een leerling gevraagd het schilderij te voltooien.
Uiteindelijk blijft Wtenbogaert's portret een zeer ontroerend kunstwerk in het Amsterdamse Rijksmuseum, een van de beste Rembrandt portretten ooit gemaakt, en deel van zijn ongelooflijke erfenis aan de mensheid. En een herinnering aan hoe een theologische controverse wild uit de klauw liep en nauwelijks in de hand werd gehouden in de Republiek.
Opmerkingen:
1) Krantenknipsels over de overname dit schilderij zijn in het Rijksmuseum curator map. Deze knipsels dragen vaak de naam van de krant of tijdschrift, maar geen exacte datum.
2) Henk van Os: Zien is genoeg, uitgeverij Balans, Amsterdam, 2005, p. 83 tot 99.
3) Rembrandt, Portret van Johannes Wtenbogaert, verwerving en restauratie, door Martin Bijl, Manja Zeldenrust, Wouter Kloek, in: Bulletin Rijksmuseum, Jrg 42, 1994/4, p. 327-333.
4) In Bulletin Rijksmuseum:
Jrg 40 (4) 1992, p 327-333: Bijl, Zeldenrust en Kloek: over verwerving en restauratie. Het schilderij werd in het Corpus nogal negatief besproken. Het was voor f 18 miljoen te koop. Een anonieme gift van f 1 miljoen volgde na een jaar. Als eerste werd rook-aanslag verwijderd, daarna werd het vernis verwijderd. Enthousiast over gezicht, kraag, mantel.
Jrg 40 (4) 1992, p 343-345: H.W. van Os: Hoe het schilderij in Nederland terug kwam. Hij beschrijft de verwachting dat het f 20 Miljoen zou gaan kosten, en hoe het schilderij door Neumann/Bader werd aangekocht voor $ 10 miljoen zonder overleg met het Rijksmuseum en daags daarna aangeboden; verder dat een van de particuliere (Rijksmuseum?) fondsen een reservering van een groot bedrag in $ had gereserveerd. Het Rijksmuseum betaalde uiteindelijk F 17 miljoen met aanvullingen later uit een groot aantal giften.
Jrg 40 (4) 1992, p 346-352: Wouter Kloek: beschrijving VOOR de restauratie.
Jrg 42 (4) 1994, p 334-346: S.A.C. Dudok van Heel over de Remonstranse wereld van Rembrandt, oproer in Herengracht 211, Spelling van naam moet zijn: Wtenbogaert.
Rembrandt maakte deze ets van Wtenbogaert (RP-P-OB-561, detail) twee jaar later, in 1635. In het algemeen was het bestellen van een ets stukken duurder bij Rembrandt dan het bestellen van een schilderij. Ik weet niet of in dit geval de predikant het zelf bestelde. Tentoongesteld 2013-2014 in "Vormen van verdraagzaamheid"
Rijksmuseum, 30 september 2015. Photo K. Kaldenbach.
Getting there after 9.30 or 10 gives you this maddening crowd.
In front of the Night Watch. Entering in tthe VIP mode at 9 AM with me gives you this situation!
Kom VIP binnen in het Rijksmuseum exact om 9 uur, voorbij alle wachtrijen. In een bijna leeg museum. Dat kan, met mij als gids!
..
From: Edmund de Waal, The Hare with Amber Eyes, A Hidden Inheritance, 2011.
Rijksmuseum bezoeken? Samen de museum wachtrijen overslaan.
BBC 4 TV programme shoot in het Rijksmuseum, Amsterdam, 28 maart 2013 voor de grote opening. Middenin: dochter Suzanne, die er 12 jaar lang niet geweest is, Kees Kaldenbach en interviewer Andrew Graham-Dixon.
A presentation of just before the opening week after the 10 year museum restoration by Andrew Graham-Dixon. I was there on-camera with my daughter and we were filmed, but in the final edit - alas - we did not make it in the documentary.
Met de Japanse TV crew, april 2013.
Adriaen Coorte, by Quentin Buvelot, book & exhibition catalogue.
De Grote Rembrandt, door Gary Schwartz, boek.
Geschiedenis van Alkmaar, boek.
Carel Fabritius, Tentoonstellingscatalogus.
Frans van Mieris, Tentoonstellingscatalogus.
From Rembrandt to Vermeer, Grove Art catalogue, book.
Vermeer Studies, Congresbundel.
C. Willemijn Fock: Het Nederlandse interieur in beeld, boek.
Het Huwelijksgeschenk (1934), boek over de egoïstische vrouw, die haar luiheid botviert.
Zandvliet, 250 De Rijksten van de Gouden Eeuw , boek + nieuwe stippenplattegrond!
Ik doe wat ik doe, teksten van Lennaert Nijgh , boek + cd
Het Rotterdam Boek, boek.
Bouwen in Nederland 600 - 2000, boek.
Hollandse Stadsgezichten/ Dutch Cityscape, exhib. cat.
Zee van Land / over Hollandse Polders (NL) boek
Sea of Land / about Dutch Polders (English) book
A full article on the large portrait of the marvellous preacher Wtenboogaard.
Artikel over Uytenboogaerd, Nederlandse versie.
Geert Grote en het religieuze Andachtsbild
Read a biography.
Boekbespreking Gary Schwartz De grote Rembrandt.
Extra mogelijkheden (misschien op een andere dag). U heeft deze opties:
a) Het Rembrandthuis, Amsterdam voor een verdiepte rondleiding.
b) De Rembrandt wandeling Rembrandt City Walk
c) De Koninklijke collectie Mauritshuis in Den Haag, die verschillende andere beroemde Rembrandt schilderijen presenteert, zoals de 'Anatomische Les van Dr Tulp'. We kunnen dan ook Vermeer schilderijen zien en bespreken. Indien we gebruik maken van mijn eigen auto verzoek ik cliënten een vrijwaringsbewijs (legal waiver) te tekenen. Voor groepen van tussen de 4 tot 8 passagiers kunnen we gebruik maken van de trein of van een minibus van Hans Noltes www.hollandexploringtours.nl / Hollandtherideway. De heer Noltes is een leraar aardrijkskunde en is een gediplomeerd taxichauffeur. Tijdens de rit kan hij fascinerende zaken vertellen over landschap en bewoning.
Photo by Dick Martin.
Map of Haarlemmermeerstraat, Amsterdam. Please note this tricky situation: there is another street in town that sounds almost the same: Haarlemmerstraat. You need to go to my street, Haarlemmermeerstraat. Take tram 2 to Hoofddorpplein square or tram 1 to Suriname plein square.
Over kunsthistoricus Drs. Kees Kaldenbach.
Research presented in November 2014 about Mannheimer: he almost bought the best Vermeer: The Art of Painting (now in Vienna)
Endorsements
Drs Kaldenbach gives Rembrandt walks for the Netherlands Bureau of Tourism, London Office and New York City office. Their clients are often top ranking journalists.
The magazine www.luxurytraveler.com has devoted a main feature to my tours and walks.
Drs. Kees Kaldenbach heeft bijdragen geleverd aan diverse televisie- en radiodocumentaires o.a. op BBC2 TV, NTV Japan, Deense TV, KRO en Radio Netherlands World Service. In juli 2004 werd hij geinterviewd over Delftse kunstenaars door Tetsuya Tsuruhara voor de vooraanstaande Japanse krant The Yomiuri Shimbun. In 2004 en 2005 trad hij in de rol van adviseur op voor andere BBC teams. Kaldenbach heeft veel geschreven over Vermeer en 17de eeuws Delft, maar ook over Van Gogh en andere kunsthistorische onderwerpen.
Nadere informatiie is te vinden op zijn web site: www.johannesvermeer.info
Contactinformatie:Drs. Kees Kaldenbach , kalden@xs4all.nl
Haarlemmermeerstraat 83 hs
1058 JS Amsterdam
The Netherlands
telefoon 020 - 669 8119 (from abroad NL +20 - 669 8119)
mobiel 06 - 2868 9775 (from abroad NL +6 - 2868 9775)
Lees client-verslagen in testimonials.
Reactie, vragen,
Reactie, vragen? Drs. Kees Kaldenbach, kalden@xs4all.nl Haarlemmermeerstraat 83hs, 1058 JS Amsterdam (bij het Surinameplein, ringweg s106, tram 1 en 17), tel 020 669 8119; mobiel 06 - 2868 9775. Zeven dagen per week geopend.
Lees clientenverslagen testimonials.
Open zeven dagen per week.
Lid van VVV en de Amsterdamse Kamer van Koophandel.
Deze pagina is deel van de 2000+ item Vermeer web site www.xs4all.nl/~kalden
Launched December 17, 2012. Updated 10 July 2016.
Menu
van tours