JV2

NIEUWE ONTDEKKINGEN

Click for English version.

Johannes Vermeer (1632-1675) werd geboren in Delft. Waar in Delft was dat? - dat willen we graag weten.

Volgens mijn recente poging tot archiefonderzoek werd hij geboren op de Voldersgracht nummer 26 - of men kan ten minste aanwijzen dat hij daar met zijn ouders woonde in 1635 tot aan 1641 (Montias Appendix B, document 145, 17 October 1635). Er is echter nadien een vraagteken gerezen.

Volgens het gemeentelijke informatie paneel op de Voldersgracht werd hij geboren in het pand Voldersgracht 25. Waarom op 25 en niet op 26?

Vermeers vader Reynier Jansz Vos huurde inderdaad een huis aan de Voldersgracht en daar begin hij een herberg, genaamd De Vliegende Vos. We kennen het tweede huurcontract voor de Voldersgracht uit 1637. Reyniers huisbaas was de leerhandelaar en schoenmaker Pieter Corstiaens Hopprus, die economisch succesvul was - maar wel bijna analfabeet. Als we zijn naam invullen in de nieuwe database van huizenbezitters in het Gemeentearchief van Delft, dan komt er het nummer 26 uit, dit in tegenstelling tot de meeste vroegere onderzoekingen. Ook in tegenspraak met de onderzoeker Montias die stelde dat hij "twee huizen ten oosten van het Oude Mannen huis" woonde, wat nu op nummer 23 uitkomt.

Wat ik bij mijn recente zoektocht nog niet wist (want ik lees als Amsterdammer de Delftse Courant niet erg trouw) was het volgende:

In 2003 kreeg de archiefonderzoeker Willem Annema de opdracht van Gerrit Verhoeven, hoofd van het Gemeentearchief Delft, om een gedetailleerd onderzoek te doen naar het geboortehuis van Vermeer, en ook om daarmee een nieuw data-zoeksysteem te testen. Een artikel over dit onderzoek, dat een aantal dagen in beslag nam, kwam in de lokale krant op 25 okober 2003, in de Haagsche Courant, editie Delft. Het artikel was getiteld "Na stamboom ook huizenonderzoek digitaal". Hieronder citeer ik dit artikel door Verhoeven, waarin hij laat zien dat de resultaten van archiefonderzoek kunnen leiden tot uiteenlopende interpretaties:

\

"Een onderzoekje naar de plek waar in 1632 Johannes Vermeer werd geboren, kan dit illustreren. Uit een document uit 1637 is bekend dat zijn ouders in die tijd een huis huurden van Pieter Corstiaenszoon Hopprus aan de Voldersgracht. Inderdaad komt in het "kohier van verponding" 1620-1632 een Pieter Corstiaenszoon voor als eigenaar, en wel van het derde pand ten oosten van het Sint-Lucas Gildehuis. Dat lijkt eenvoudig te corresponderen met het tegenwoordige Voldersgracht 25.

Maar zoeken we op dat adres in de databank, dan blijkt deze Pieter helemaal niet voor te komen. Wel vinden we hem in bronnen die zijn gekoppeld aan de huidige adressen Voldersgracht 26 en 27. Kennelijk is juist op het rijtje Voldersgracht 23-27 in de jaren 1620-1640 een heleboel veranderd in de verkaveling en de bebouwing. Er zijn waarschijnlijk enkele panden samengevoegd en heel anders gesplitst of omgekeerd. Alleen minutieus onderzoek naar de geschiedenis van de bouw, de eigendom en de bewoning van de desbetreffende huizen kan misschien uitsluitsel geven over de exacte plaats waar het geboortehuis van Vermeer heeft gestaan. Zo blijven er nog raadsels genoeg over om hele generaties onderzoekers een aangename puzzel te bezorgen."

Het gedetailleerde onderzoek uitgevoerd door Willem Annema bevat de lijst van documenten en de in tijd opeenvolgende plattegronden die hij van deze rij van huizen maakte, is nu in het bezit van Verhoeven, de gemeentearchivaris.

Vanwege mijn opmerkingen publiceerde de Delftsche Courant een interview met Annema op 19 juni 2004 getiteld "Roots Johannes Vermeer liggen op Voldersgracht 25 en 26". In dit artikel gaf Annema de informatie vrij dat volgens zijn onderzoek Vermeer in de jaren 1635-1641 heeft gewoond op de plaats van Voldersgracht 25 - 26 ; en dat er een goede kans is dat hij daar ook op die plek werd geboren in 1632.

Zijn onderzoek bevat het document genoemd in Montias, Appedix B document 152 uit 1640, die het huis van Hopprus / Vos aan de Voldersgracht noemt met een aan de zijkant gebouwde zijkamer, dat ons de indruk geeft van een huis met een schuin daar tegen aan gebouwde zijkamer. Dat doet ook denken aan het aanleunhuis op Vermeers "Het straatje". Waarmee ik niet bedoel dat dat geschilderde huis iets te maken heeft met dat gebouw. Zie mijn onderzoek op www.xs4all.nl/~kalden/

Reynier Jansz, Vermeer's vader, was oorspronkelijk een 'caffawerker'. Caffa is een damasten stof die zijde bevat en daarnaast wol of katoen.

Zoals genoemd, huurde hij een huis aan de Voldersgracht waarin hij een herberg startte om een beter inkomen te verwerven voor zijn gezin - en later runde hij een combinatie van herberg en een handel in schilderijen. De herberg heette De Vliegende Vos. Deze naam refereert aan zijn eigen voornaam Reynier en zijn achternaam Vos, beide verwijzend naar het verhaal van Reinaard de vos.

Patroniemen [zoals Janszoon] waren de standaard in de samenleving en achternamen waren een redelijk nieuw verschijnsel. Hij gebruikte aanvankelijk de namen Vos / Vosch in documenten uit 1628 en daarna - toen hij een maatschappelijke groei doormaakte in zijn rol als handelaar in schilderijen - ging hij zich Reynier Jansz Vermeer noemen (1640). Als kunsthandelaar deed hij onder andere in landschappen van Groenewegen. Sommige van de schetsen uit het bewaard gebleven Bramer album (gemaakt tussen 1642-1654) werden door Bramer gekopieerd uit schilderijen uit zijn handelscollectie.

Onder de familienaam Vos heeft hij twee keer een pand gehuurd aan de Voldersgracht om te gebruiken als herberg en (met Montias) nemen we aan dat dat twee keer het zelfde huis was. Het eerste contract is verloren gegaan maar we kennen het tweede contract uit 1637. In een ander, vroeger document uit 1635 wordt Vos genoemd als wonend op de Voldersgracht, als caffawerker en schenker / herbergier van de Vliegende Vos.

Conclusie

Meer onderzoek is nodig om de lay-out te ontdekken van het huis op nr 25-26 waarin de jonge Johannes Vermeer woonde (met zekerheid tussen de jaren 1635 en 1641). Hij werd daar wellicht ook geboren.

Ten westen van het Oudemannenhuis woonde overigens de kunstenaar Cornelis Damen Rietwijck.

Voor Vermeers opeenvolgende woonhuizen zie Johannes Vermeer, Vermeer 1, Vermeer 2, Vermeer 3, Vermeer 4, Vermeer 5].

Notes. Research by Montias (1989/1993) appendix B document 145. The site on which the Guild of St. Luke building was standing (see the 1923 aerial photograph) has subsequently been turned into a new elementary school. This school is now to be demolished. A few architectural parts from the original St. Luke building may still be seen in the architectural fragments collection in the back garden of the Rijksmuseum, Amsterdam.

Caffa is a damasked cloth made from silk mixed with cotton or wool. In a document from 1645 Reynier is called 'master' in this caffa cloth trade. For Bramer see Plomp 1986, p. 81-82.

This page forms part of a large encyclopedic site on Delft. Research by Drs. Kees Kaldenbach (email). A full presentation is on view at johannesvermeer.info.

Launched 16 February 2001; Last update March 1, 2017.