Tekeningen uit het album amicorum (Stamboek) van Joanna Koerten Blok (1650 - 1715), een overzicht met index.Tekeningen uit het album amicorum (Stamboek) van Joanna Koerten Blok (1650 - 1715), een overzicht met index.C.J. Kaldenbach (auteur / author)
English Abstract: In the 18th C a very large Album Amicorum visitors book was made by Joanna Koerten Blok and it was later on expanded by her widower as a monument to celebrate her life. Drawings from this XXL Album have been dispersed widely in collections in Europe and elsewhere. Some examples are illustrated here.
Joanna was famous in Amsterdam in circles of art lovers for her art of paper cutting and she was a local celebrity, being visited by international nobility. Wealthy, she could afford to say no to an offer of thousands of guilders for one of her paper cuts. This article contains an index on the artists name and the sitters name. For name index only: click here / klik hier
Zinnebeeldig = allegorical
(Geschreven rond 1988. Daarna ongepubliceerd op de plank bewaard. Digitaal gescand en vrijwel ongewijzigd gepubliceerd online op de web site van de auteur, 2014)
In de laatste decennia van de 17de eeuw en de eerste van de 18de eeuw werd in Amsterdam een album amicorum samengesteld van hoge kwaliteit en grote omvang. Dit album was opgedragen aan Joanna Koerten Blok (1650 - 1715), een veelzijdig begaafde, creatieve vrouw die in kunstlievende kringen een nationale, zelfs internationale beroemdheid was. (noot 1).
Zij verkreeg haar faam voornamelijk op grond van de buitengewoon kunstige knipsels die zij met haar schaar en pennemes in papier wist te maken. Het album -we gebruiken verder de benaming Stamboek- bestond onder andere uit honderden handgeschreven lofdichten en uit honderden tekeningen die door een vijftigtal kunstenaars als Arnold Houbraken (1660 - 1719), Abraham Rademaker (1677 - 1735) en Nicolaas Verkolje (1673 - 1746) werden gemaakt.
Dit artikel beoogt de verschillende onderdelen, in het bijzonder de tekeningen, te beschrijven met behulp van bronnen uit Joanna's tijd. Na de dood van Joanna en haar erfgenamen is het Stamboek omstreeks het midden van de 18de eeuw uiteen gevallen. Onlangs zijn in openbare collecties een dertigtal tekeningen uit het Stamboek aan het licht gekomen. Getracht wordt met behulp van deze voorbeelden een aantal kenmerken te formuleren. Aan het einde van dit artikel is een index opgenomen van de tekeningen uit Joanna Koerten's Stamboek, alfabetisch gerangschikt naar kunstenaar en geportretteerde. Deze index kon worden samengesteld met behulp van een veilingcatalogus uit 1744 van de verzamelaar Pieter Testas, die het Stamboek toen bezat en wilde verkopen. In 1986 werd een exemplaar van deze verloren gewaande veilingcatalogus herontdekt.
Met behulp van de herontdekte tekeningen en catalogus bleek het mogelijk wat meer klaarheid te brengen in de geschiedenis van dit belangrijke Stamboek.
Wat was de oorsprong van het Stamboek ? Het Stammbuch ontstond waarschijnlijk in het middeleeuwse Duitsland als een soort paspoort met heraldische wapens, waarmee ridders en edelen hun adellijke afstamming konden aantonen om bijvoorbeeld toegang te verkrijgen tot een toernooi. Daarnaast ontstond in de Renaissance het album amicorum, een boek waarin familieleden en vrienden persoonlijk getinte teksten schreven. Zinnebeeldige voorstellingen namen de plaats in van heraldische wapens, maar lijfspreuken en deviezen werden overgenomen. Het lijkt erop, dat de termen Stammbuch / stamboek en album amicorum in de 18de eeuw synoniem waren of althans losjes werden gebruikt. Tegen het einde van de 18de eeuw werd het vragen om verzen en handtekeningen minder chique gevonden in de hogere kringen. Het album amicorum werd een hobby voor vrouwen en leeft nog steeds voort als poëzie-album (poesiealbum) voor schoolkinderen. (noot 2). In het hedendaagse spraakgebruik kennen we de term Stamboek eigenlijk alleen nog als een boekhouding van de afstamming, als in Fries Stamboekvee. En de term liber amicorum of album amicorum is bijna synoniem geworden aan 'Festschrift’, een gedrukte bundel teksten ter gelegenheid van een bijzondere gebeurtenis, door iemands vriendenkring of collega's geschreven. Dat echter In Joanna Koertens tijd de term stamboek nog diffuus was blijkt o.a. uit het grote stamboek van de architect en kunstminnaar Simon Schijnvoet (1652 - 1727) dat in het Rijksprentenkabinet wordt bewaard (afb. 1). Dit stamboek van 42 x 27 cm is geheel gecalligrafeerd en bevat naast beschrijvingen van Schijnvoets kunstcabinet een kroniek van de hoogtijdagen in zijn familie, zoals verjaardagen en huwelijken, maar ook sterfgevallen in de tijdsspanne van een halve eeuw (1676 - 1726). Er zijn ook ingekleurde prenten in opgenomen, ontworpen door Simon en gegraveerd door J. Schijnvoet. Omdat de katernen van dit boek geheel zijn losgeraakt is het niet duidelijk of er ooit meer prenten of tekeningen in hebben gezeten. Net als in het Stamboek van Koerten zijn gedichten opgenomen van A. Bogaert, K. Lescailje, S. Feitama en anderen.
Wat Joanna Koerten en haar man Adriaan Blok hebben verstaan onder 'stamboek' blijkt uit een reisverslag uit 1735 van Pieter de la Rue uit Zeeland. (noot 3). In 1735 was Joanna al twintig jaar dood ; Adriaan Blok was hertrouwd met Maria van Arckel. Na Adriaan Bloks overlijden (1726) werd het stamboek in Maria van Arckel's huis opgesteld:
"Ruim bezienswaardig is de alom vermaarde papieren snijkunst en daaruit ontsproten stamboek der beroemde juffrouwe Johanna Koerten bij wiens [lees: diens] laatste huisvrouw, thans weduwe, en wonende in d' Utrechtsestraat. De snijkunst hangt in eene kamer bijeen en bestaat uit plat- en opwerk. (noot 4). Het opwerk hebbe ik veel fraaijer in Rotterdam gezien, doch het platwerk is zeer fraai niet alleen, maar, zoo het waarlijk met de schaar gesneden is, verwonderlijk kunstig. (...) Het zoogenaamde stamboek zal, als 't met al zijne fraaijigheden samengebonden is (zoo als 't voorneme van A. Blok en nu van zijne weduwe is), naar gissing uitmaken drie groote folianten. Het bestaat
1° uit origineele handschriften van hooge personaadjes, keizers, koningen, prinsen, graven, edelen enz.;
2° uit gedigten van min of meer beroemde dichteren;
3° uit zeer heerlijke zinnebeelden, gezigten, portretten, bloemstukken, zoo geteekend als in water- en olieverf door de voornaamste kunstenaars;
4° uit d' aller-keurigste staaltjes van schrijfkunst door Gadelle, Crama enz. Des anderen daags zond ik aan de bezitster een geschreven rijm, slaande op al dat fraais en in mijne gedichten opgenomen.".
Inderdaad werd het vers van Pieter de Ia Rue als laatste opgenomen in de Gedichten op de overheerlyke Papiere Snykunst van Wyle Mejuf trouwe Joanna Koerten ... dat het jaar daarop van de pers kwam.
Een andere belangrijke bron is Arnold Houbraken, van wiens hand niet minder dan 15 werken in het Stamboek werden opgenomen, waaronder twee zelfportretten. In zijn De groote Schouburgh der Nederlantsche Kunstschilders en schilderessen... (1721) bedacht hij Joanna met niet minder dan 15 pagina's en een portret. Over haar weduwnaar schrijft hij : “De Heer Blok, by wien haar gedachtenis in groote waarde blyft, laat haar Konstroem niet verwaarloozen : maar in tegendeel de namen, en zinspreuken door Waereltvorsten (ter gedachtenis dat zy haar beruchte Schaarkonst gezien hebben), met eigen hand op papier gestelt, neffens de vaarzen der Puikdichters by een verzamelt in een stamboek pryken, en doet hunne beeltenissen door een konstige hand teekenen, om die tegens over de geschriften te plaatsen. Ook laat hy van de beste korst-schilders teekeningen maken, zinspelende op gemelde zinspreuken ; 't geen hem in zyne ledige vuren tot verlustiging strekt...".
Bijzonder aan dit Stamboek is, dat ná Joanna's dood in 1715 haar weduwnaar het Stamboek niet afsloot, maar integendeel sterk uitbreidde met enerzijds lijkdichten en anderzijds een hoog aantal tekeningen die hij liet maken. Het Stamboek van Joanna Koerten is dus géén geschrift over de afstamming of een familiekroniek, maar een zeer uitgebreid album amicorum annex bezoekers- en handtekeningenboek annex tekeningenverzameling . Los van het Stamboek (c.q. de Stamboeken) staat in de catalogus de papiersnijkunst vermeld, die in 33 nummers is gespecificeerd.
Hoe het Stamboek er uit zag weten we niet precies. De bronnen, die tot onze beschikking staan vermelden evenmin hoe en wanneer het Stamboek is begonnen. Pieter de la Rue noemt de originele handschriften van hoge bezoekers als eerste onderdeel. Het is niet bekend of dit gebeurde op losse bladen of in een gastenboek ; aan de auteur zijn geen voorbeelden bekend.
Gedichten van min of meer beroemde dichteres noemt Pieter de la Rue als tweede onderdeel. Zoals hij zelf schreef, stuurde hij een rijm ; ook andere dichters zullen hun bijdragen thuis hebben voorbereid en geschreven. De auteur kent geen voorbeelden van deze bladen. Wél zijn de 'beste' verzen van 117 verschillende dichters in de eerder genoemde Gedichten op de... snykunst... gepubliceerd. (Noot 5). Om een indruk te krijgen van de aard van de gedichten in deze bundel volgt een drietal voorbeelden, te weten een lofdicht, een fragment van een lijkdicht en een allegorisch gedicht.
Op ‘t schaartje
Klein Schaartje dat een groote schaar’
Beschouwers van uw groot vermogen
Den Geest verrukken doet de oogen,
Uw Knipkonst luistert op een Haar
Door u kan uw Meesters wel verf en inkt ontbeeren,
En Letters vormen die Penseel en Pen braveeren.
I. Feitama
Hier rust vrou Blok, wiens wydberoemde hand
Bestiert door meer dan mannelijk verstand.
Veel wond'ren deê door snykunst in papier (...)
Hero Sibersma, predikant te Amsterdam
Zwyg Rome van uw' roem,
Florensen van uw' luister.
Sint Markus stadt leg stil aan 't Adriaatisch meir,
Uw werken zyn verbleekt, uw kunstzon schynt heel duister,
Een Pallas aan het Y srnyt uw gevaarte om veer.
Zy klimt vol majesteit ten zetel met laurieren,
Terwyl haar kunstschaar voert het leven in papieren.
Jan Norel (Noot 6).
Het derde deel bestaat uit tekeningen en schilderingen in verschillende technieken: waterverf, gouache, olieverf over grafiet, krijt of pen-en-inkttekeningen. Vergelijkt men de index met Pieter de la Rue's samenvatting, dan valt op hoe juist zijn weergave is. Portretten en zinnebeelden komen het meest voor, met daarnaast nog wat gezichten, bloemstukken en varia. Verderop volgt een beschrijving van de voorbeelden die zijn aangetroffen in een achttal openbare verzamelingen. Slechts een kleine dertig tekeningen (dat is zo'n 15 %) van de circa 210 tekeningen in de index zijn door de auteur teruggevonden. Omdat de samenhang in soort en grootte vrij sterk is, kan toch getracht worden enige eigenschappen te formuleren.
Het vierde onderdeel van het Stamboek bevat teksten die werden gecalligrafeerd door Jac en Leonoor Gadelle, Elizabeth Crama en anderen. Net als de tekeningen zullen deze calligrafieën geheel verspreid zijn in de loop der eeuwen. Het Rijksprentenkabinet bewaart zes bladen die gemiddeld 35 x 23 cm. groot zijn, en dateren van 1692 tot 1696. (Noot 7) Zoals genoemd merkt Pieter de la Rue op, dat het plan bestond de onderdelen van het Stamboek in te binden in drie grote folianten. Op geen van de onderzochte bladen zijn echter sporen van inbinden te zien ; waarschijnlijk is daar nooit wat van gekomen. De losse bladen werden waarschijnlijk bewaard in dozen, of tussen de beschermende vellen van blanco kunstboeken. Een titelpagina is niet bekend. Wel vermeldt de catalogus onder nummer A1 een knipsel van Joanna: “Stamboek, waarvan de letters uitgesneden zijn". Men kan dit blad met goede wil als een titelpagina opvatten.
Wat was de achtergrond van Joanna Koerten en wat dreef deze vrouw, haar man en diens weduwe zo'n monumentaal werk samen te stellen? Joanna Koerten werd geboren op 17 november 1650 als dochter van Jan Courten de Jonge en lJttie Cardinael, in een doopsgezind milieu. Toen haar vader een jaar na haar geboorte stierf trokken weduwe en dochter in bij haar moeder, en bij oma Levijntje. Acht jaar later, in 1659, hertrouwde lJttie Cardinael met Zacharias Rosijn, die Joanna's stiefvader werd, en die evenals haar vader een doopsgezind lakenhandelaar was. Joanna bleef lang, tot haar 41e jaar bij hen in huis totdat beiden overleden waren. Daarna trouwde zij, in 1691, met de drie jaar jongere Adriaan Blok, doopsgezind lakenhandelaar op de Nieuwendijk (thans no. 137), waar beiden zouden blijven wonen. Houbraken (1721) vermeldt, dat zij van jongs af aan slim en vlijtig was, blijk gaf van artistieke aanleg en goed met haar handen kon werken. Haar ouders bevorderden niet alleen het vrouwelijke textielhandwerk, maar lieten haar ook musiceren, graveren, wasgieten, en boven alles papier knippen. Een korte biografie in Gedichten op de ... snykunst... (1736) vermeldt dat haar snijschaar was "als der Schilderen Penceel" en dat de grote meesters der schilderkunst daar verbaasd over waren. (Noot 8). Zij werd voor haar huwelijk al bezocht als lokale bezienswaardigheid door "…ontallyk veele Vorstelijke en aanzienlijke Personaadjen, allerleie Konstenaars en Liefhebbers".
Haar echtgenoot Adriaan Blok bleek een "liefhebber van Konst en begunstiger van Konstenaars" te zijn, "waar door al wat Konst bezat zich gelukkig reekende van in hunne vriendschap te mogen deel hebben," Bij Von Uffenbach, een reiziger die haar in 1711 bezocht, lezen we, dat een Duits vorst eens duizend gulden bood voor drie van haar knipwerken. Zij kon dit aanbod afwijzen. Voor een andere cliënt, de vrouw van keizer Leopold, vervaardigde zij een bloemstuk waarvoor zij de vorstelijke prijs van vierduizend gulden ontving. (Noot 9). Na het overlijden van Joanna in 1715 kwam het Stamboek in handen van Adriaan Blok die het in 1726 naliet aan Maria van Arckel, zijn weduwe. Zij overleed in 1737 ; het Stamboek kwam toen in onbekende handen. Door een toeval werd onlangs in de bibliotheek van het Rijksmuseum een exemplaar ontdekt van een ongedateerde veilingcatalogus waarin een groot deel van het Stamboek gespecificeerd staat beschreven. Noot 10). Frits Lugt dateert deze catalogus op 1744 in een ongepubliceerd manuscript. (Noot 11). Het Stamboek is op dat moment in bezit van de heer Pieter Testas de Jonge in Amsterdam en wordt in z'n geheel aangeboden om "uit de hand te verkopen.". De meest handzame biografie van Joanna Koerten, die in het Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek, vermeldt dat Kramm ooit een exemplaar van de Testas-catalogus bezat, maar dat "thans (1939) er echter geen exemplaar meer van bekend is". Met deze catalogus is de belangrijkste bron over het Stamboek weer aan het licht gekomen. De verkoop en bloc stuit op moeilijkheden ; in 1762 worden delen geveild in Amsterdam en op 7 augustus 1765 in Haarlem. In 1766, op 3 november, komen in de catalogus van Michiel Oudaan te Rotterdam zes kunstboeken voor "gemerkt GG, HH, enz.", allen behorend tot het Stamboek. In het exemplaar van deze catalogus in de bibliotheek van het Rijksprentenkabinet staan de prijzen en de kopers vermeld. Alle zes de kunstboeken gingen naar de kunsthandelaar Jan IJver voor 5.500,-. IJvers naam komt herhaald voor in de lijst van kopers. Hij zal de inhoud hebben doorverkocht
in zijn kunsthandel te Amsterdam. Ten minste één blad gaat, zoals we
later zullen zien, naar Cornelis Ploos van Amstel, de grote verzamelaar.
Momenteel bevindt zich een groot aantal bladen uit het Stamboek in openbare prentenkabinetten en archieven ; slechts zelden staan zij echter als zodanig beschreven. Onlangs werd in het Teylers Museum een begin gemaakt met identificatie op grotere schaal. In deze collectie blijken circa 20 bladen afkomstig te zijn uit het Stamboek. (Noot 12). Een kwalitatief superieure collectie van 8 tekeningen is enige jaren geleden terechtgekomen in het Gemeente-archief Amsterdam. Het gaat om tekeningen die zijn gekocht door Mr. P. van Eeghen. (Noot 13). Na diens overlijden in 1968 is dat deel van zijn collectie overgegaan naar zijn zuster, Dr. I.H. van Eeghen, die een grote verzameling schonk aan de Historisch-Topografische Atlas van het Gemeentearchief Amsterdam.
Een typerend blad uit het Stamboek van Joanna Koerten is het zelfportret
van Gerard Hoet I (1648-1733), (afb. 2). Gerard Hoet I was een actief lid van het Utrechtse St. Lucasgilde, waarvan hij in 1696 deken werd, terwijl hij in dat zelfde jaar een tekenacademie oprichtte. In 1714 verhuisde hij naar Den Haag. Hij behoorde tot de vrienden van Joanna Koerten die op enige afstand woonden. Hoewel het grijs gewassen portret (een staande ellips van 8 x 7 cm., opgeplakt op een beschilderd bord) niet gesigneerd is, zijn er aanwijzingen dat we hier te maken hebben met een zelfportret. De catalogus van Pieter Testas (zie index, C 23) geeft al een indicatie. Sterker zijn de twee aanwijzingen op het getekende eremonument. In het eerste vers doet hij "een offerhande op KOERTENS kunstaltaren", hetgeen een gift impliceert, en het tweede vers begint aldus : "Op mijn Teekeninge / Ter eere / Van Juffr: / JOANNA KOERTEN." (Noot 14). Het eremonument is met lichtbruine waterverf gewassen, terwijl de achtergrond in grijsgroene gouache is uitgevoerd. Het vertoont overeenkomst niet het monument rond de tekening door Philip Tideman (zie afb. 3).
Het volgende blad, afb. 3, is eveneens ongesigneerd. Deze bijzondere, miniatuurachtige tekening in grijs van slechts 7 cm. doorsnede is onlangs herkend als het werk van Philip Tideman (1657 - 1706). (Noot 15). Met name de tondo-vorm en de slanke, fijn getekende figuren zijn kenmerkend voor zijn werk. Een zekere toeschrijving werd mogelijk doordat in het Rijksprenten-kabinet de voorstudie voor deze tekening werd aangetroffen in zijn Liber Veritatis. Dit aantekeningenboek bevat een soort boekhouding van het door de kunstenaar geleverde werk met daarnaast ook schetsen als geheugensteun. Op folio 54v staan drie tondi getekend met allegorische figuren bij kaptafels. Een ervan laat de in afb. 3 uitgewerkte scène zien met ernaast de volgende tekst : "Deught en Wijsheid / zijn het beste versiersel / der Schone Meuse" [= Muze]. Erboven staat in grafiet, moeilijk leesbaar: "voor Mons. Amorini". Ook hier dient de catalogus van Pieter Testas de Jonge als toetssteen. Tideman heeft, als goed leerling van De Lairesse, twee zinnebeeldige tekeningen geleverd voor het Stamboek, een op perkament, en de hier beschreven tekening (C 49+) op papier. Het aantal afbeeldingen van kaptafels in de beeldende kunst rond 1700 is gering. Deze behoort ongetwijfeld tot de meest gedetailleerde.
De tondo van Jan van Vianen (ca. 1660 - na 1726) is van groter formaat, 20 cm. in doorsnede, en werd getekend met rood krijt en pen in bruin, en gewassen in grijs (afb. 4). Het is de enige bijdrage van Van Vianen aan het Stamboek en toont de Stedemaagd op een troon, geflankeerd door monsters met op de achtergrond het Amsterdamse stadhuis, nu paleis op de Dam. Twee putti voor haar houden een banier met een portret en een schaartje vast. Een uitgebreide beschrijving uit Koerten's tijd is bewaard gebleven. Het werd afgedrukt in een boek met de beste gedichten uit het Stamboek : Gedichten op de overheerlijke Papiere Snykunst van Wyle Mejuffrouwe Joanna Koerten… , uitgegeven te Amsterdam in 1736 (afb. 5).
De grote ingekleurde tekening uit 1725 van Mattheus Terwesten (1670 - 1735) is evenals de vorige de enige bijdrage van die kunstenaar aan het Stamboek (afb. 6). Het blad is rijk wat betreft compositie, iconografie, tekentrant en kleurgebruik. Terwesten heeft in deze allegorische scène van 36 x 22 cm. een grote lichtheid en ruimtelijkheid bereikt door uiterst ijle en verdunde kleuren te gebruiken in het bovenste deel van de compositie, en onderaan lichtgrijs te kiezen tegen een lichtblauw IJ dat van grote hoogte wordt gezien. De tekening is gevuld met vele betekenisdragende figuren met hun attributen, van Apollo in zijn zonnewagen linksboven tot de twee stroomgoden rechtsonder. De hoofdscène bestaat uit een groep zwevende figuren die Joanna Koerten's portret dragen, voorafgegaan door een putto met schaar en banier. Het portret werd overgenomen van de gravure in Houbraken's Groote Schouburgh (III, 294). Haar portret wordt getoond aan de Stedemaagd, terwijl Juno op de achtergrond met een kroon van sterren klaarstaat. Intussen blaast Faam op haar trompet en bepalen de drie schikgodinnen Koerten's levensloop. De banier in de hand van de putto vermeldt "Johann(.) Koerten / Blok", een naam die herhaald wordt op het voetstuk van de orator geheel links. In de hier niet afgebeelde tekeningen van L.F. Dubourg uit de collectie Van Eeghen nemen twee stroomgoden ook een prominente plaats in op prenten of op naaktstudies in de academische tekentraditie. De uitmonstering van de Stedemaagd, haar troon met leeuwen en verder bijwerk vertonen overeenkomst met de tekening door Van Vianen (afb. 4).
Jan Luyken (1649 - 1712) heeft voor het Stamboek ten minste 13 tekeningen gemaakt, waarvan 6 portretten. Een ervan is dit ongesigneerde portret van Francois Halma (1653 - 1722), een uitgever die in de periode 1699 - 1710 in Amsterdam was gevestigd (afb. 7). Het blad is getekend met pen in grijs, en gewassen in grijs, waarbij in het portretgedeelte een iets warmer tint is gebruikt. De tekening van 26 x 17 cm. toont het portret in een ere-monument dat een aantal barsten en afgebroken hoeken vertoont. Het gebladerte van het bovenste ornament doorbreekt het kader van de tekening. Het portret van Halma is naar alle waarschijnlijkheid overgenomen van een prent door Frederik Otten, die op zijn beurt weer op een schilderij van Arnold Boonen is gebaseerd. Op de prent is de rol papier leesbaar die Halma in zijn linker hand houdt. Het is het Toneel der Vereenigde Nederlanden...in een... woordenboek, een uitgave die Halma voor het grootste deel voorbereidde en die na zijn dood werd uitgegeven in Leeuwarden, in 1725. Halma stond bekend om zijn brede culturele interesse en zijn voorliefde voor de dichtkunst. Hij droeg dan ook een vers op aan Joanna Koerten, dat werd afgedrukt in de voornoemde Gedichten op de...Snykunst. Bovendien legde hij een Atlas aan, dat wil zeggen een grote reeks kaarten, plattegronden, prenten en tekeningen van steden en gebouwen. Deze belangrijke Atlas Halma, die 17 provinciën besloeg, is later terechtgekomen in het Rijksprentenkabinet, en vormt daar de kern van de topografische collectie.
Zoals eerder genoemd bevindt zich in het Teylers Museum een collectie van ca. 18 tekeningen en twee prenten, afkomstig uit het Stamboek. De kwaliteit van deze verzameling komt ongeveer overeen met de hier afgebeelde tekening van Jan Luiken (afb. 7). De helft van de collectie bestaat uit portretten door Nicolaas Verkolje. Enkele van de fraaiste bladen werden onlangs afgebeeld in een korte publikatie. (Noot 16). Achter op het portret van Abraham Bogaert door Verkolje staat een tekst die ten minste de afkomst van dit blad duidelijk maakt "uit Johanna Koerten Bloks Sta(...) /
No 66 uit GG van Mich. Oudaans V(...) / Van Fa IJver gekogt f 9-5- ." Verder is het blad voorzien van het blindstempel van Ploos van Amstel. Vergelijking van de hier gepubliceerde index met de index van de grote Ploos van Amstel veilingcatalogus van 1800 geeft alleen bij de naam Verkolje omschrijvingen die identiek zijn. (Noot 17). Het laatste blad uit de Van Eeghen-collectie is van Arnold Houbraken (1660 - 1719) en bestaat uit een tondo met banier (afb. 8). Arnold Houbraken heeft ten minste 15 bladen bijgedragen aan het Stamboek, waarvan 10 portretten en 2 zelfportretten. Combineert men dit gegeven met de lovende en uitgebreide bespreking van Joanna Koerten in zijn Groote Schouburgh, dan blijkt daaruit een grote wederzijdse waardering. De gesigneerde tondo van 16 cm. doorsnede is een fijne pentekening in bruin, in grijs gewassen. Onder de tondo is geheel los een tekstbanier geplakt met daarop een lofdicht door de tekenaar. Het schaartje en het palet zijn als attributen sprekend genoeg. De betekenis van de bouwtekeningen en de timmermansgereed-schappen op de grond is echter onduidelijk. In het lofdicht is immers sprake van was-gieten, borduren en "gebootste beelden". Misschien kan het antwoord gevonden worden in de monumentale graftomben en erezuilen die op vele bladen van het Stamboek voorkomen. Erezuilen dragen de Faam optimaal uit; zij staan nog overeind als het lichaam tot stof vergaan is.
Het laatste blad dat in dit kader wordt getoond bevindt zich in het Rijks-prentenkabinet en is van Abraham Rademaker (1677 - 1735), van wie onlangs een nieuw geboortejaar is vastgesteld (afb. 9).
http://kalden.home.xs4all.nl/auth/RademakerLKJ.htm
(Noot 18) Ook Rademaker heeft op ruime schaal tekeningen en gouaches geleverd voor het Stamboek. In dit blad, een van zijn weinige gedateerde (1716), combineert hij in een capriccio een tuin met een grafmonument en andere architectuur. Als Adriaan Blok de opdrachtgever was, dan liet hij er na de dood van zijn vrouw op 28 december 1715 geen gras over groeien, of, in Houbrakens woorden, hij liet haar kunstroem niet verwaarlozen.
Hieronder afb 4.
Afb. 5
Afb 6.
Afb. 7
Afb 8
Afb 9a
Afb 9b detail
Afb 10
INDEX
Index op de veilingcatalogus van Pieter Testas de Jonge, Amsterdam 1744
Gebruikte afkortingen
L = Vier letter-items voor de nummering begint, A t/m D
S = Sneywerk, allen van Joanna Koerten-Blok (gevolgd door nummer)
A = Konst-boek, Letter A (gevolgd door nummer)
B = Konst-boek, Letter B (gevolgd door nummer)
C = Omslag, Letter C (gevolgd door nummer)
D = Omslag Letter D, een ongenummerde en ongespecificeerde groep.
P. = Portret van ...
* = Toevoeging (ter onderscheiding ) aan enkele nummers
+ = Nummer met meer dan een voorwerp
Momenteel aan de auteur bekend in de volgende collecties
Ber = Berlijn, S.M.P.K., Kupferstichkabinett
Boij = Rotterdam, Boijmans Van Beuningen
GAA = Amsterdam, Gemeentearchief
PKL = Leiden, Prentenkabinet der Rijksuniversiteit
LHL = Leiden, Stedelijk museum 'de Lakenhal'
RPK = Amsterdam, Rijksprentenkabinet
Six = Amsterdam, Collectie Six, Amstel 218
Tey = Haarlem, Teyler's museum.
De letterlijke tekst van de beschrijvingen in de catalogus is, ter verduidelijking en om ruimte te winnen, geparafraseerd weergegeven. Namen van kunstenaars en geportretteerden werden echter ongewijzigd overgenomen. Voor het nazien van de oorspronkelijke catalogus is een fotokopie gedeponeerd in het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, zodat nu in Amsterdam en Den Haag exemplaren aanwezig zijn. Daarnaast beschikt de Frick Art Reference Library in New York City over een kopie.
Deel 1. Alfabetische index op kunstenaar.
Naam kunstenaar / collectie / letter en / omschrijving indien nummer in bekend Testas-cat.
J. Almeloveen
C 38 Landschap met erezuil
L. Backhuysen
B 2 Gezicht op IJ met calligrafie
P. van den Berge
C 19 Zinnebeeldige tek., in kleur
C 20 Zinnebeeldige tek., blauw papier, wit gehoogd
C 21 Zinnebeeldige tek., zwart en rood krijt
C 22? Zinnebeeldige tek., olieverf in grijs
C 46 P. Burgemeester Pancras
Bisschop
B 46 Zittende vrouw met boek en pen
C 49+ Vrouwebeeld
M. van Bloemen
B 25 Ruiters, man en vrouw, op jacht
C 61 P. zelfportret, rood en zwart krijt
F. Boitard
C 17 Zinnebeeldige tekening, O.I. inkt C 18 Zinnebeeldige tekening, O.I. inkt
C 40 Zinnebeeldige tekening, gewassen in indigo
A. Boonen
L-A P. Jan van Huysem, olieverf, in lijst
B 17 P. Tsaar Peter I, olieverf
B 18 P. Tsarin Catharina, olieverf
Tey B 19 P. Gesina Brit
B 20 P. Claas Bruyn
Tey B 21 P. Carel Verlooren, met. vers
Tey B 22 P. Adam van Lints
C 2 P. Dorothea Carolina, gravin van Hessen, zwart krijt
C 3 P. Hoogstraten, rood krijt
C 28 P. Mr. Jan de Wit, zwart krijt
C 47 P. Wilhelmina, dochter van Corn. de Wit, zwart krijt
C 48 P. Johan de Wit, secretaris van Dort, zwart krijt ?
C 55+ P. Ernestus Ludovicus, landgraaf Darmstadt, zwart krijt
C 55+ P. Idem, in zwartekunstprent.
L.F. du Bourg
GAA B 41 Zinnebeeldige graftombe, O.I. inkt
GAA B 42 Zinnebeeldige graftombe, O.I. inkt
Bronckhorst
B 7 Tuingezicht met pauwen en gevogelte
M. Carré
B 40 Landschap met graftombe, beelden en beesten
A. Cilo [lees: Si1o] L.D Een IJ-gezicht, admiraalschip, zijnde een weerga (van L.C ?)
B 33 Een IJ-gezicht, in kleur
O. Elleger (lees Elliger)
Tey B 44 Zinnebeeldige graftombe, uitvoerig, O.I. inkt(Tey kan ook B 45 zijn).
B 45 Idem, zeer rijk aan ordonnantie
Faber
PKL B 49 P. Jan de Wit, uitvoerig met de pen
PKL B 50 P. Cornelis de Wit
B 51 P. Mr Jan van Oldenbarneveldt
Geselle B 15+ P. Maria Sebilla Merian
J. Goeree
C 14 2 zinnebeeldige tekening op een blad
C 30 3 zinnebeeldige tekening op 2 bladen
C 31 Een dito
C 32 Twee dito
C 33 Een dito
C 34 Een dito C 45 Zinnebeeldige tekening
C 53 Zinnebeeldige tekening
C 59 Vier zinnebeeldige tekening op 2 bladen, O.I. inkt en roet
C 65 Zinnebeeldige tek., O.I. inkt
C 66 Idem
C 67 P. Tsaar Peter 1, met ornament
C 71 Titelpagina van Stamboek, O.I. inkt en roet
Graaff, de
C 1 Landschap, in roet
Hengstenburg
B 3 Tafel met vruchten, miniatuur (Noot 19)
B 4 Fles met bloemen
B 5 Vogel, vlinders, bloemen
B 6 Twee vogeltjes
G Hoet
GAA C 23 Zinnebeeldige tek., O.I. inkt , met zijn portret
C 24? P. admiralen Tromp en De Ruyter in miniatuur
M. d'Hondecoeter
Ber B 8 Pauw op zinnebeeldige steen, O.I. inkt, zelfportret erboven, rood krijt
PKL? B 9 Pauw en twee pauwinnen
J. Hoogsaat
C 15 Zinnebeeldige tekening in olieverf
C 26 Zinnebeeldige tek., rood krijt
C 27 P. Carel VI, koning van Spanje Antonina Houbraken
C 35+ Zinnebeeldige tekening met 12 Romeinse keizers, in kleur
C 35+ P. van Joanna Koerten, daarboven
C 36? Een portret in rood en zwart krijt
Arnold Houbraken
A 51 P. Broekhuijzen (Noot 20)
A 52 P. David van Hoogstraten
A 53 5 stuks geestelijke zinnebeelden, een geknipte papieren kroon erboven
Tey A 53* P. J. Brand, borststuk, met vers (Tey kan ook Hugtenburg C 52 zijn)
A 54 Zinnebeeldige tekening op Koerten, met 12 keizers
A 55 P. L.Backhuyzen, met vers (Noot 21)
A 56 P. Johannes Reeland, met vers
A 57 P. Cornelis Sweerts, met vers
A 58 P. Johannes Voorhout, met vers (Noot 22)
A 70 P. zelfportret, rood krijt, met vers
A 71 P. zelfportret, O.I. inkt
A 72 P. Philip Tideman
A 73 P. Anslo, met vers
A 74 P. Casper Brand, potlood, met vers
B 16+ P. Maria Sebilla Merian, rood krijt
GAA C 29 Zinnebeeldige tek., O.I. inkt
Hugtenburg
C 50 Zinnebeeldige tekening, O.I. inktC 51 Zinnebeeldige tekening, O.I. inkt
Tey C 52 P. Johannes Brand (Tey kan ook zijn Houbraken A 53)
J. van Huysem
L-B Een pot met bloemen en vruchten, op zijn best
B 52 Landschap in roet, met ornament en vers op 2 bladen ernaast
Koning
B 23 P. Joost van den Vondel (Noot 23).
B 24 P. Jan Hoogsaet (of anoniem ?)
J. Koerten-Blok (alles in zwarte lijst, tussen glasplaten, op zwarte achtergrond)
S 1 Tafel, bloemen in pot, insekten, gedierten, alles met schaduwen
S 2 Christus, stervend in schoot engelen, in landschap
S 3 P. Dom. Beckker, in japon, in studeerkamer met boekenkast, globes
S 4 Lanschap met vrouw bij boom, kleinvee, pluimvee en bijwerk
S 5 P. Frederik III, koning van Pruisen, zittend in kamer, met vers
S 6 P. Cosima III, groothertog van Toscane, met Pallas, erezuil en vers
S 7 Geboorte van Christus in stal, herders, beelden, lanschap
S 8 Landschap met schapen, pluimvee, gevogelte, alles voor een spiegel
S 9 Vrouw op troon als Roomse Vrijheid, 12 Romeinse keizers, vers LHL
S 10 P. Koning Wilhem, borststuk met scepter en kroon, wapens, vers
S 11 Gezicht op het IJ richting Amsterdam, met schepen, manier Backhuyzen
S 12 P. Tsaar Peter I, borststuk, met vers
S 13 P. prof. Petrus Francius, borststuk, rol papier, met vers
S 14 P. leraar Dr. Galenus Abrahams, borststuk, met boek en vers
S 15 P. Jan de Wit, raadspensionaris, met vers
S 16 Landschapje met herder en beestjes
S 17 Landschapje met herder en beestjes
S 18 Kindermoord, in landschap met gebouwen
S 19 Zeegezicht met oorlogsschip, sloepen, schepen, verheven snijwerk
S 20 Woelige zee met jacht, koopvaardijschip, vaartuigen, verheven snijwerk
S 21 Zee met beurtschip, jacht en andere vaartuigen
S 22 Kabinetje met spiegels en beweeglijk jacht in zeegezicht
S 23 Kabinetje met spiegels, watervallen in bergland, rijtuigen, beesten
S 24 Kabinetstuk in lijst met Apollo en Dafne, cupido, riviergod
S 25 Kabinetstuk in lijst met Europa en stier, cupido, beeldjes
S 26 Uitgesneden schrift, de letters zwart
S 27 Het negatief van de vorige, de letters wit op zwarte grond
S 28 Uitgesneden schrift, de letters wit
S 29 Uitgesneden schrift, de letters wit, met buitenwerk gevouwen
S 30 Het wapen van Adriaan Blok, met bijwerk
S 31 5 stuks geborduurd werk
S 32 Tekening
A 1 Stamboek, waarvan de letters uitgesneden zijn
A 8 Stamboek, witte uitgesneden letters op zwarte achtergrond
Koning
B 23 P. Joost van den Vondel (Noot 23).
B 24 P. Jan Hoogsaet
G. Lairesse
C 64 P. keizer Leopold H. van Limburg
C 7 Zinnebeeldige tekening in roet en O.I. inkt
C. Lubinitski
B 43 Zinnebeeldige tekening
J. Luyken
A 49 Herder met schapen
A 50 Zinnebeeldige tekening op de dood
A 60 P. Michel Mutcher, met vers
A 61 P. David van der Plas
A 62 Geestelijke zinnebeeldige tekening
A 63 3 geestelijke zinnebeeldige tekeningen op een blad
A 64 Idem
A 65 Idem, met vers
A 66 P. Hendrik Verryn, met geestelijke zinnebeeldige tekening
GAA A 67 P. Francois Halma, met vers
Tey A 68 P. Antoni Jansz van der Goes
A 69 P. Johannes Norel
C 37 Fluitspeler in zwart krijt
M. Meriaan
B 13 Bloemen en vruchten in miniatuur
M.S. Merian
B 14+ Vruchten op een dubbel blad
B 16+ Krans van bloemen, onder haar zelfportret
F. Mieris
B 35 Zinnebeeldig graf van Joanna Koerten
B 36 P. prof. Haverkamp, met bijwerk
B 37 Rijk zinnebeeldig ontwerp, O.I. inkt
W. Mieris
B 34 P. Joanna Koerten, met Pallas en Faam, uitvoerig
J. de Moucheron
B 10 Landschap extra fraai
B 11 Landschap extra fraai met gebouwen
B 11* Gezicht op de Doelen te Amsterdam, met vuurwerk
C 44 Landschap in O.I. inkt, (de oude Moucheron)
Mutscher
C 57 P. Brand
J. van Nickelen
C 42 Zinnebeeldige tekening in kleur
C 43 Zinnebeeldige tekening in kleur
B. Picard
A 9 Kapitale tekening op het sterven van Joanna Koerten, in O.I. inkt
C 12 Zinnebeeldige tekening in O.I. inkt
C 13 Zinnebeeldige tekening in O.I. inkt, extra fraai
A. Rademaker
RPK B 26 Landschap met graftombe, in kleur, extra fraai
B 27 Landschap met maanlicht en sterren
B 28 Binnengezicht van de tuin van de heer Blok
B 29 2 zinnebeeldige tekening op een blad B 30 Idem
B 31 Idem
B 32 Idem
C 9 Zinnebeeldige miniatuurtekening
C 10 Zinnebeeldige miniatuurtekening
C 11 Zinnebeeldige miniatuurtekening zinspelend op de Roomse Monarchie
C 25 2 zinnebeeldige vignetten
C 54 Zinnebeeldige tekening in miniatuur
C 58 Zinnebeeldige tekening in miniatuur
Saftleven
B 12* Hangende festoen op het Stamboek en snijwerk
A.M. Schuurman
B 14 Schotel met vruchten, uitvoerig, in O.I. inkt
Stork
L-C Gezicht op het IJ met het admiraalschap, in lijst
M. Terwesten
GAA C 8 Een zinnebeeldige tekening
P. Tideman
C 39 Zinnebeeldige tekening op perkament
GAA C 49+ Zinnebeeldige tekening
N. Verkolje
A 10 Kapitale tekening
A 11 P. burgemeester Six, extra uitvoerig
A 12 P. keizer Leopold, met vers
A 13 P. Cosimo III, vasthouden door Pal las, met vers
A 14 P. Louis XIV, met vers
A 15 P. koning William, vastgehouden door de Faam
A 16 P. Anna Maria, keurvorstin Palts, aan tafel in haar kamer, bijwerk
A 17 P. Sofia, keurvorstin van Hanover, met veel bijwerk
A 18 P. Johan Wilhelm, keurvorst van de Palts, met vers
A 19 P. Anna Maria, keurvorstin van de Palts, met vers
A 20 P. Fredrik, hertog van Saxen, vastgehouden door de Tijd
A 21 P. Fredrik van Hessenkassel, daarachter de Tijd, gemalin achter gordijn
A 22 P. Louisa, prinses van Hessen
A 23 P. hertog van Wolfenbuttel, vastgehouden door de Waarheid, bijwerk
A 24 P. Elizabetha Juliaana, hertogin van Brunswijk en Lunenburg
A 25 P. Augustus Wilhelmus, hertog van Brunswijk en Lunenburg
A 26 P. Sophia Emelia, hertogin van Brunswijk
A 27 P. graaf Munnich, met veel ornamenten en bijwerk
A 28 P. prinses van Oranje, vrouwe van 1Jselstijn
A 29 P. Dominicus Andreas S.R.J. graaf van Kaunits
A 30 P. prof. Cattenburg in studeerkamer met boek in hand, met bijwerk
A 31 P. Galenus Abrahams met vrouw en bijwerk
A 32 P. Dom. Becker in studeerkamer, met bijwerk
Tey A 33 P. Casper Brand in studeerkamer, staande aan tafel, met bijwerk
A 34 P. Petrus Francius, met bijwerk, Duyts en Latyns vers
A 35 P. Jan Vollenhoven, zittend in studeerkamer, met bijwerk
A 36 P. Abraham Boogaert, veel bijwerk, met vers
A 37 P. Do. Hoogstraten, staande in studeerkamer, met bijwerk
Tey A 38 P. L. Bidlo, borststuk (Tey kan ook C 68 zijn) (Noot 24)
A 39 P. Catharina Lescalje, met veel bijwerk
Tey A 40 P. Francius, met vers
Tey A 41 P. Ludolf Smit, met vers (lees Smids)
A 42 P. Bronkhorst, met bijwerk en vers
Tey A 43 P. de Haas, met bijwerk, en geschrift
A 44 P. Herman Hengstenburg, met geschrift
A 45 P. Jacob Gadelle, met bijwerk
Tey (2 ex) A 46 P. Hubert Corneliszoon Poot, bijwerk, (mede door T. v.d. Wilt)
Six A 47 P. zelfportret, extra fraai (Noot 25).
A 48 P. kunstschilder Limburg, extra fraai (of zelfportret ?)
B 1 P. Joanna Koerten, in olieverf
C 62 P. Moonen
C 63 P. Dominicus Andreas, graaf van Kaunitz
C 68 P. Bidlo, met O.I. inkt
Tey C 69 P. A. Boogaart (Tey met gravure, avant la lettre, en met tekst)
C 70 P. Adolf Christiaan Aveman
J. van Vianen
GAA B 48 Zinnebeeldige tekening in roet
Voorhout
B 47 Zinnebeeldige tekening in roet
C 41 Zinnebeeldige tek., rood krijt en roet
J. Wandelaar
B 38 Rijk zinnebeeldig ontwerp, in O.I. inkt
B 39 3 ontwerpen op een blad
Weenix
B 12 Hangende haas en ander dood gevogelte
Wigmana
C 4 Bazuinende Cupido op wereldbol, in olieverf
C 5 Erezuil met zelfportret in medaille
C 6 Vrouwenbeeld met bazuin en olijftak in handen
Anoniem (of onduidelijk)
A 3 P. Joanna Koerten, in O.I. inkt
A 4 P. Joanna Koerten, in rood krijt, met vers
C 21 Zinnebeeldige tek., zwart en rood krijt
C 22 Zinnebeeldige tek., in olieverf in grijs
C 24 P. admiralen Tromp en De Ruyter, in miniatuur
C 36 P. een portret in rood en zwart krijt
C 52 P. Johannes Brand
C 56 P. Erst de Veer, fraai in zwart krijt, meesterachtig
C 60 P. een portret met de pen
Handschriften
A 2 Stamboek Joanna Koerten, geschreven door Gadelle
RPK ? A 5 Twee geschriften
A 6 Geschrift
A 7 Geschrift
Ongespecificeerd
" Omslag Letter D. Waar in zig bevind, verscheide Geknipte Geschriften, eenige Pourtraiten, Tekeningen, Vinjetjes &c. door differente en brave Meesters, en een groote kwantiteit uitmuntende en overheerlyke Geschriften, van diverse Meesters en Liefhebbers, als ook een grote menigte Handschriften, van Keyzers, Koningen en Vorsten, alle Relatif op de Stamboeken, tot vereeuwiging van Juffrouw Johanna Koerten Block, die in twee Boeken vervat zyn, waar van de Gedigten voor het grootste gedeelte in een gedrukt groot Quarto Werk uitgaan, en daar annex zyn."
Deel 2. Alfabetische index op geportretterde
Abrahams, Dr. Galenus
S 14 Koerten
A 31 Verkolje
Andreas, Dominicus graaf K.
A 29 Verkolje
C 63 Verkolje
Anna Maria, keurvorstin
P. A 16 Verkolje
A 19 Verkolje
Anslo A 73 Houbraken
Augustus Wilhelmus, hertog
A 25 Verkolje
Aveman, Adolf Christiaan
C 70 Verkolje
Backhuyzen, L
A 55 Houbraken
Becker, Dom.
S 3 Koerten
A 32 Verkolje
Bidlo, L
A 38 Verkolje
C 68 Verkolje
Bloemen, M. van
C 61 Van Bloemen
Bogaert, A
A 36 Verkolje
C 69 Verkolje
Brand, C
A 33 Verkolje
A 74 Houbraken
Brand, J A
53* Houbraken
C 52 Hugtenburg (?)
Brand, J of C
C 57 Mutscher
Brit, G
B 19 Boonen
Broekhuyzen
A 51 Houbraken
Bronkhorst
A 42 Verkolje
Bruyn, C
B 20 Boonen
Carel VI, koning van Spanje
C 27 Hoogsaat
Catharina, Czarin
B 18 Boonen
Cattenburg, professor
A 30 Verkolje
Cosima III, hertog Toscane
S 6 Koerten
A 13 Verkolje
Dorothea Carolina, gravin
C 2 Boonen
Elizabeth Juliana, hertogin
A 24 Verkolje
Ernestus Ludovicus, landgraaf
C 55 Boonen
Francius, prof. Petrus
S 13 Koerten
A 34 Verkolje
A 40 Verkolje
Fredrik, hertog van Saksen
A 20 Verkolje
Fredrik, prins van Hessen
A 21 Verkolje
Fredrik III van Pruisen
S 5 Koerten
Gadelle, J
A 45 Verkolje
Goes, A.J. van der
A 68 Luyken
Haas, de
A 43 Verkolje
Halma, F
A 67 Luyken
Haverkamp, prof
B 36 Mieris
Hengstenburg, H
A 44 Verkolje Hoet, G
C 23 Hoet
Hoogsaet, J
B 24 Anoniem
Hoogstraten, D van
A 52 Houbraken
C 3 Boonen
Hoogstraten, Do
A 37 Verkolje
Houbraken, A
A 70 Houbraken
A 71 Houbraken
Huysum, J. van L-A Boonen
Johan Wilhelm, keurvorst
A 18 Verkolje
Koerten, J
A 3 Anoniem
A 4 Anoniem
B 1 Verkolje
B 34 Mieris
C 35 Houbraken
Leopold, keizer
A 12 Verkolje
C 64 De Lairesse
Lescailje, C.
A 39 Verkoije
Limburg
A 48 Limburg
Lints, A. van
B 22 Boonen
Louis XIV
A 14 Verkolje
Louisa, prinses van Hessen
A 22 Verkolje
Merian, M.S.
B 15 Geselle
B 16 Houbraken
Moonen
C 62 Verkolje
Munnich, graaf
A 27 Verkolje
Mutcher, M [= Mutscher?]
A 60 Luyken
Norel A 69 Luyken
Oldenbarneveldt, J van
B 51 Faber
Oranje, prinses van
A 28 Verkolje
Pancras, burgemeester
C 46 Van den Berg
Peter, Czaar
S 12 Koerten
B 17 Boonen
C 67 Goeree
Plas, David van der
A 61 Luyken
Poot, H C
A 46 Verkolje en Van der Wilt
Reeland,
A 56 Verkolje
J Ruyter, adm. de
C 24 Anoniem
Six, burgemeester
A 10 Verkolje
Smit, L
A 41 Verkolje
Sofia, keurvorstin Hannover
A 17 Verkolje
Sophia Emelia, hertoginne
A 26 Verkolje
Sweerts, C
A 57 Verkolje
Tideman, P
A 72 Houbraken
Tromp, admiraal
C 24 Anoniem
Veer, E de
C 56 Anoniem
Verkolje, N
A 47 Verkolje
Verlooren, C
B 21 Boonen
Verrijn, H
A 66 Luyken
Vollenhoven, J
A 35 Verkolje
Vondel, W van den
B 23 Koning
Voorhout, J
A 58 Verkolje
Wigmana
C 5 Wigmana
Wit, C. de
B 50 Faber
Wit, J. de
S 15 Koerten
B 49 Faber
C 28 Boonen
C 48 Boonen
Wit, W. de, dochter van C.
C 47 Boonen
Wilhem [Wilhelm], koning
S 10 Koerten
William
A 15 Verkolje
Wolfenbuttel, hertog van
A 23 Verkolje.
= = = = = = =
Dankwoord
Noten
Noten 1 t/m 25
1. Voor een bruikbare biografie en een uitvoerig literatuuroverzicht zie P.C. Molhuysen en P.C. Kossmann, Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek, X, Leiden 1937, 478-482. Meer recente literatuur wordt genoemd door M. Plomp, "De Schaar-Minerve :Joanna Koerten (1650 - 1715)", Teylers Museum magazijn 11 (1986) 10-13. in de Universiteitsbibliotheek van Leiden bevindt zich een exemplaar van Gedichten op de overheerlijke Papiere Snykunst van Wyle Mejuffrouwe Joanna Koerten ... uitgegeven "Te Amsterdam by Steeve van Esveldt, in de St. Lucie steegh (...) 1736", waarin een 18-de eeuwse bibliografie is ingebonden, die met de hand is geschreven ; verder: "Kok, Vaderl. Woordenb. XXI, 313 ; G. Klinkhamer, Dagwijzer der Geschiedenissen, Amst. 1775, 2e vol. p. 366 ; Wagenaar, Amsterdam III, 264 (fol. ed.) ; Joh. Brandt, Mengeldichten, Amst. 1701, p. 85 ; Lud. Smits, Poezy, p. 283 ; Abt-. Bogaert, Gedichten, Amst. 1723 bl. 222, 338, 345, 327, 396, 397, 548, 566, 600 ; Wellekens, Verscheijden Gedichten, bl. 342, 423 ; Lescailje, Toneel- en Mengelpoezij, bl. 63, 127 ; De herstelde uitgelezen Gedichten, Schiedam z.j., bl. 161 ; 1 de Haes, Gedichten, bl. 732, 754 ; Bidloo, T. en M. Poezy, bl. 167 ; Levensbeschrijving van Ned. Mannen en Vrouwen, Amsterdam en Harlingen 1774, 1, bl. 94 vlg."
2. De gegevens over de oorsprong van het Album amicorum zijn overgenomen uit H. Kerdijk-Eskens, Vrienden doen een boekje open. De geschiedenis van het Album Amicorum, z.p., 1975, 2 - 13.
3. Geciteerd in F. Nagtglas,"Wat een Zeeuw anderhalve eeuw geleden in Amsterdam zag", De Navorscher XXX (1880) 436.
4. De term platwerk duidt een enkel geknipt papier aan, meestal tentoongesteld op een contrasterende achtergrond, tussen twee glasplaten. Opwerk is daarentegen driedimensionaal, met krullen en partijen voor en achter. In de index komen deze voor onder de nrs. S 19 en S 20, in een kastje.
5. Een alfabetische index van al deze dichters is opgenomen in het onconventionele artikel door J.A. Alberdingk Thijm, "Joanna Koerten", De Gids (1878) 11, 271 - 323. In dit artikel worden een aantal brieven, geschreven door Joanna Koerten ingebed in een historische novelle, gevolgd door een kritisch notenapparaat.
6. Het puntdicht uit fol. 38v in Gedichten , op.cit (noot 1) ; het lijkdicht op het 5e blad van achter in Gedichten , op. cit (noot 1) ; het allegorische vers uit p. 126 van Het Stamboek..., zie noot 8.
7. Rijksprentenkabinet, map 314 - H. Bladen gemeten in mm.; calligrafieën door Elizabeth van Deele (342 x 232), van der Hey (149 x 195) en J. Gadelie (350 x 228, jaar 1795) ; (333 x 223, 1796) ; (342 x 227, 1794) ; (350 x 228, 1793).
Noten 3
8. De biografie, die misschien werd geschreven door Adriaan Blok's tweede vrouw Maria van Arckel, is opgenomen voor in de uitgave van de selectie verzen uit het Stamboek, Gedichten op de overheerlijke Papiere Snykunst (...) op.cit. (noot 2), en beslaat iets meer dan 3 bladzijden tekst. Dit gehele boek is ongenummerd. Kort daarop moet de roofdruk zijn verschenen op kleiner formaat, getiteld Het Stamboek op de Papiere Snykunst van Mejuffrouw Joanna Koerten... die als uitgever vermeldt: 't Amsterdam voor rekening van de Compagnie 1735", een jaar eerder dus dan het origineel! Deze uitgave bevat geen biografie, maar wel paginanummers. In de eerste uitgave, Gedichten..., staat aan het einde van de biografie : "Gebruik dan deezen bondel van Gedichten, gunstige Lezer, tot nut en vermaak, en wees verzekert, dat het de echte en rechte afdrukzels zyn van de Origineele Versen, door wylen den Heere Blok van tydt tot tyd verzamelt, en telkens ter drukperse gebragt, als hy zoo veel bij een hadde dat het een vel konde beslaan en uitmaaken (...)"
9. Van Uffenbach's reisverslag wordt geciteerd in het Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek op.cit. (noot 2) 479.
10. De Testas-catalogus was oorspronkelijk in het bezit van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap. Dank zij de opmerkzaamheid van de heer M.D. Haga van dit kabinet en de heer M. Plomp (zie noot 1) werd deze catalogus op zijn waarde geschat (Boeknummer 321 E 11).
11. F. Lugt, handschrift in de afdeling tekeningen van het RKD: Notitie der Teekeningen van Sybrand Feitama. In de index op veilingcatalogi dateert hij de Testas-catalogus 1744. Over deze bron zie B.P.J. Broos, "Notitie der Teekeningen van Sybrand Feitama II ...", Oud Holland 99 (1985). Het Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek op.cit. (noot 2) 480 vermeldt verder : "Men weet niet met zekerheid wie de geheele collectie na den dood van Maria van Arckel in 1737 verkreeg. In ieder geval was zij in 1751 in het bezit van Pieter Testas de Jonge blijkens een inschrift in een exemplaar van de Gedichten op de overheerlijke snykunst, thans in de Universiteitsbibliotheek te Amsterdam. Ook Van Gool kende de collectie ten huize van Testas (1750)".
12. Plomp, op.cit. (noot 2) 11,vermeldt 15 dichtersportretten in het Panpoeticon Batavum van het Teylers Museum. Naast de 13 stuks die in de index zijn aangegeven vond ik nog 5 andere portretten en twee gravures ; de niet geindiceerden zijn J. Zeew, J. Norel, A.J. van der Goes, G. Outhof en een tweede H.C. Poot.
13. Mr. P. van Eeghen kan deze serie Stamboek-bladen en bloc hebben gekocht op de veiling G. Theod. Bom & Zoon, Amsterdam, 26-30 X 1937, uit de nalatenschap van A. Hengeveld en anderen. in de hier gehanteerde volgorde kwamen zij als volgt voor in deze catalogus : G. Hoet I (nr. 1077 als G. Hoed) ; P. Tideman (nr. 1079 als A. Houbraken) ; J. van Vianen (nr. 1174, met ill.) ; M. Terwesten (nr. 1068, met in.) ; J. Luyken (nr. 1080, met Hl. als Joanna Koerten) ; A. Houbraken (nr. 1078) en tenslotte de hier niet afgebeelde, op elkaar lijkende tekeningen van L.F. Dubourg (nr. 1075, 2 tekeningen).
14. Aangenomen dat dit een zelfportret is, kan een correctie plaatsvinden op Van Hall's Repertorium van Portretten van Nederlandse beeldende kunstenaars (Amsterdam 1963, 140). Van Hall noemt een kopie in rood krijt in het Rijksprentenkabinet (129 x 110 mm, inv. A 3453) als voorstudie voor de prent van J. Houbraken in de Groote Schouburgh (III, 242). Deze schets in rood krijt wijkt echter sterk af van de prent in haardracht en kleding, terwijl het hier afgebeelde zelfportret in alle opzichten op de prent lijkt.
15. Een foto van deze tekening werd in het Prentenkabinet der Rijksuniversiteit Leiden door Drs. J. van Tatenhove herkend als mogelijk werk van Tideman, wiens werk meer met dat van A. Houbraken wordt verwisseld. Zijn verwijzing naar het Liber Veritatis maakte een zekere identificatie mogelijk.
16. Plomp, op.cit (noot 2).
17. Voor de index op de veilingcatalogus van Ploos van Amstel : Th. Laurentius, J.W. Niemeijer, G. Ploos van Amstel, Cornelis Ploos van Amstel 1726-1798, kunstverzamelaar en prentuitgever, Assen 1980, 337-379.
18. C.J. Kaldenbach, "Abraham Rademaker (1676/77 - 1735); nieuwe biografische gegevens en een verkenning van zijn tekeningen'', Leids Kunsthistorisch Jaarboek 1985, 165 -178.
Correctie 2014: Het geboortejaar is in 2014 op basis van een archiefvondst met zekerheid vastgesteld op 1677:
http://kalden.home.xs4all.nl/auth/RademakerLKJ.htm
19. Lugt op.cit (noot 9) "H. Hengstenburg, 694, Een bloemfestoen met kleuren geteekend in 1701,gekocht op de auctie van de weduwe van Adriaan Blok in 1739.ƒ 30.10 ; hierbij het opgeld, enz. ƒ 1.10, stel 5 32,-" Het is niet duidelijk bij welk Testas - nummer deze beschrijving past.
20. Veilingcatalogus Fr. Muller, 11 VI 1912, nr. 456:"penseel, O.I. inkt en bistre,
Coll. Ploos van Amstel 5 13,-".
21. ibid., nr. 454 :"penseel, O.I. inkt , bistre, 150 x 98 mm, 5 18,-".
22. ibid., nr.45?:"Borststuk, 3/4, grote pruik, penseel, O.I. inkt , 78 x 61 mm. 5 12,-"
23. Lugt op.cit. (noot 9) "Koning, 803, Vondels afb. omstr. 16.. (zonder prijs)"
24. Muller op.cit. (noot 20) nr. 455 als Houbraken, "uit colt. van der Willigen,
239 x 169 mm., 5 10,-"
25. Mijner, op.cit (noot 20) nr. 682 :"Halffiguur, 3/4 naar rechts, pruik, jas, linkerhand op tekenboek, rechterhand met potloodhouder, achter hem een ezel met het portret van Joanna Koerten, en een vers van S. Feitama. 325 x 229 mm.
In het RKD, afdeling tekeningen, doos 104, Verkolje, bevindt zich een foto van een tekening
van een "albumblad van Joanna Koerten" uit de Six-collectie, nr. 24, met rechts een man, staande, naar links gedraaid, en tegen de achterwand een aantal schilderijen.
=====
NIEUWSTE LITERATUUR, ingevoegd 2014:
Martha Moffitt Peacock, 'Paper as power. Carving a niche for the female artist in the work of Joanna Koerten' in: Nederlands Jaarboek voor Kunstgeschiedenis 62 (2013) 238-265.
=====
uit: Houbraken, De groote schouburgh der Nederlantsche konstschilders en schilderessen…
Portret van Joanna Koerten Blok, naar de titelprent van het boek met gedichten. 146 x 95 cm, Coll. Iconografisch Bureau, Den Haag. Van Hall 172;7a. Fr. Muller 2971.
= = = = = =
Gescand en online geplaatst in oktober 2014. Update juli 2016.
Volledige web site van Kaldenbach:
email kalden@xs4all.nl
Adriaen Coorte, by Quentin Buvelot, book & exhibition catalogue.
De Grote Rembrandt, door Gary Schwartz, boek.
Geschiedenis van Alkmaar, boek.
Carel Fabritius, Tentoonstellingscatalogus.
Frans van Mieris, Tentoonstellingscatalogus.
From Rembrandt to Vermeer, Grove Art catalogue, book.
Vermeer Studies, Congresbundel.
C. Willemijn Fock: Het Nederlandse interieur in beeld, boek.
Het Huwelijksgeschenk (1934), boek over de egoïstische vrouw, die haar luiheid botviert.
Zandvliet, 250 De Rijksten van de Gouden Eeuw , boek + nieuwe stippenplattegrond!
Ik doe wat ik doe, teksten van Lennaert Nijgh , boek + cd
Het Rotterdam Boek, boek.
Bouwen in Nederland 600 - 2000, boek.
Hollandse Stadsgezichten/ Dutch Cityscape, exhib. cat.
TEFAF 2008 and 2013 art fair