Artikel door Drs Kees Kaldenbach, gepubliceerd maart 2010 in het KVLO tijdschrift voor Gymleraren. En online op www.kvlo.nl

 

 

  Go to the English version.

 

 

 

Op de binnenmuur van een kleine danszaal aan de Lorenzkade in Haarlem staat de volgende tekst levensgroot geschilderd, als een beginselverklaring en lofzang op het volle leven:

“Work like you don’t need the money.

Love like you’ve never been hurt.

Dance like you do when nobody is watching”.

 

Kijk, daar wil ik zijn. Dat is thuiskomen. Met een U-bocht constructie van 40 jaar ben ik teruggekeerd naar dat soort dans- en gymzalen waar alternatief lichaamswerk wordt gedaan, en met name Biodanza (straks meer over wat Biodanza precies is).

 

 

(Foto door auteur in de danszaal aan de Lorenzkade in Haarlem)

 

Gymles, zo hoor ik van de redactieleden van het KVLO-tijdschrift, wordt tegenwoordig in de meeste gevallen leuk en didactisch verantwoord onderwezen. Het wordt draaglijk en aangenaam gemaakt voor de minderheid van schoolkinderen, die uit zichzelf niet zo heel erg goed kunnen meekomen tijdens de gymles.

Gymleraren van de huidige generatie hoeven zich door dit kritische artikel niet in de kuif gepikt te voelen, want we spreken hier over de resultaten van gymles-didactiek zoals die werd bedreven in de jaren 1960-1975. Zelf ben ik van het bouwjaar 1953 en heb alles wat gym betreft uit kwaadheid en zelfbescherming gedurende ruim 30 jaar op ruim een kilometer afstand gehouden.

 

In dit artikel ga ik – met als startpunt mijn eigen negatieve ervaring - op onderzoek naar cijfermateriaal en statements (= persoonlijke verklaringen) over hoe de gymles ervaren is - voor enerzijds de kinderen die goed waren in sport en anderzijds voor die kleine minderheid van schoolkinderen die tijdens hun schoolcarrière in de standaard gymles behoorlijk buiten de boot zijn gevallen, niet goed konden meekomen.

In gesprekken met deelnemers aan Biodanza (ja, straks leg ik even uit wat dat is) valt het me op dat er een vrij stevige scheiding is tussen enerzijds deelnemers die gym geweldig vonden (en dus altijd graag aan sport en spel hebben gedaan) en Biodanza-deelnemers voor wie het in veel gevallen voor het eerst in hun leven leuk en prettig is om in een dans- of gymzaal te zijn.

 

Dit artikel toont met een reeks van statements en met een wetenschappelijk onderzoek aan dat Biodanza - en andere vormen van dans en alternatief bewegen geschikt zijn om ALLE schoolkinderen binnen boord te houden en een goede plek van “thuiskomen” te geven in het bewegingsonderwijs.

 

 

Stellingen vooraf

 

Stelling 1, vooraf, dus op basis van een inschatting: De overgrote meerderheid, tegen de 90% van schoolkinderen heeft de standaard gymles met veel competitie als heerlijk ervaren.

Om die stelling te onderzoeken heb ik random straat-interviews gehouden in Amsterdam (zie onder en zie noot 1).

 

 

Stelling 2, vooraf: Een minderheid van naar schatting 10% van schoolkinderen heeft de gymles ervaren als een straf, als vernedering en ontheemding.

Om die stelling te onderzoeken heb ik in random straat-interviews gehouden in Amsterdam en in een kring van Biodanza een aantal interviews gehouden. (Noot 2).

 

 

Stelling 3: Biodanza en andere vormen van alternatief lichaamswerk hebben kwaliteiten in huis die bij die laatstgenoemde minderheidsgroep het gevoel van ontheemding kan transformeren in een gevoel van “thuiskomen”.

Om die stelling te onderzoeken heb ik in een kring van Biodanza interviews gehouden. (Noot 3).

 

 

 

Alternatief lichaamswerk

 

 

Onder alternatief lichaamswerk versta ik hier onder andere: expressieve dans, vrije Latina-ritme-dansen, rebirthing, ademwerk, tribal dance, het aangepaste bewegingsonderwijs in kringen van Vrije Scholen (Rudolf Steiner), tantrische werkvormen, vrije beweging met muziek en percussie, creatieve bewegingen. Dit zijn in het algemeen holistische stromingen (holos is het Griekse woord voor geheel, heelheid). Ook Biodanza hoort tot die groep van alternatief lichaamswerk. Wat is Biodanza precies?

 

Biodanza op het strand, Zandvoort. Zomer 2009.

 

 

 

Biodanza

 

Biodanza is een dansvorm gericht op de beleving van het hier en nu, een ervaring van intens voelen en levend zijn, in het contact met jezelf, de ander, de groep. De beweging begint naar buiten, ritmisch, actief en speels, en is uitnodigend om jezelf te laten zien, je ruimte in te nemen. Langzaam verstilt de dans in de zachtheid van een melodie en is de beweging meer naar binnen gericht. (Noot 4).

 

Biodanza opent altijd in een kring van mensen die elkaar hand vasthouden en elkaar met de ogen verwelkomen. De docent geeft les en leidt de oefeningen in. De dansers zwijgen de hele les - om goed in het lichaam te gaan. Wat in de les gebeurt is een viering van het volle leven en het “ervaren van de poëzie van het leven”, in een systeem van dans en beweging dat de deelnemers uitnodigt tot twee schijnbaar tegengestelde bewegingen:

 

Enerzijds werkt Biodanza met een beweging die naar binnen toe gericht is, die van binnen gevoel oproept, in de vorm van verstilling en regressie naar de periode van het vroege kind-zijn. Weggaan uit het hoofd naar het gevoel. Denk daarbij o.a. aan begeleiding met muziek van Enya, Keltische fluit, Indiaanse percussie.

 

Anderzijds kent Biodanza een dansvorm gericht op ontmoeting met de andere deelnemers, met oogcontact en bewegingscontact, met of zonder aanrakingen. Van daaruit weten de dansers zich uitgenodigd een eigen plaats in de groep en in wereld te ontdekken. Die aanpak geeft ruimte voor contact en groei met speelse, humane, creatieve mogelijkheden. Vele, vele soorten muziek zijn daarvoor bruikbaar, van Queen en Latijnse muziek tot Foxtrot, jaren 50-filmmuziek tot Klassiek.

 

Zoals ik zelf de laatste vijf jaar heb mogen meemaken): dansen zonder danspasjes, opbloeien in communicatie, poëtisch en speels worden, compassie ontwikkelen, lichaamstaal ontwikkelen, bewegingen laten spiegelen, zichzelf bespiegelen. Aantrekken, beleven en loslaten. Spelen als vrij spel te ervaren, om empathie laten groeien, het eigen niveau leren accepteren en waarderen, voelen, gronden, ademen, mediteren in beweging. Van binnen duistere plekken tegenkomen en daar voor niet weglopen. Om te ontluiken als completer mens. Omarmend. Met ontmoeten en insluiten, en dus niet uitsluiten. Die alternatieve aanpak is gericht op liefdevol zijn en samenwerken zonder dat de ander een spel hoeft te winnen of verliezen. Compassie. De ander iets schenken. Inzicht, humaniteit.

 

Biodanza is in Latijns-Amerika ontwikkeld door de psycholoog Rolando Toro. Aanvankelijk is zijn systeem voor volwassenen ontwikkeld, voor “normale” mensen maar ook voor groepen gevangenen en psychiatrische patiënten. De effecten bleken zo heilzaam en transformerend te zijn, dat de beweging wereldwijd explosief is gegroeid. (Noot 4)

Voor schoolkinderen zijn er de laatste tijd ook aangepaste vormen ontwikkeld.

 

 

Vanuit mijn eigen ervaring heb ik de drie bovenstaande stellingen geformuleerd; de gegeven antwoorden staan hieronder.

 

Vraag 1: (letterlijk gesteld, dus zonder sturende woorden in de vraag): “Hoe vond u de gymles vroeger op lagere school en middelbare school?”

Antwoorden uit random interviews gehouden in Amsterdam, november 2009. N= 43 personen, vrouwen en mannen in de leeftijdsgroep 40 – 70 jaar.

 

 

 

 

 

 

Totaal 43 personen	Leuk / heel leuk	Matig / neutraal	Overwegend slechte herinneringen	Weet niet / heb weinig gymles gehad
Man	15x = 34%	1x = 2,4%	1x = 2,4%	2x = 4,7%
Vrouw	19x = 44%	2x = 4,7%	2x = 4,7%	1x = 2,4%
Totaal	34x = 79%	3x = 6,8%	3x = 6,8%	3x = 6,8%

 

 

 

Vraag 2 bij stelling 2, gesteld in kring van Biodanza: “Hoe vond u de gymles vroeger op lagere school en middelbare school?”

13 deelnemers. De groep met negatieve ervaringen blijkt relatief sterk over-vertegenwoordigd in deze Biodanza groep, namelijk 5 op de 14 = 36%.

 

 

 

	Leeft. m/v	Over gymles	Over Biodanza
Giovanna	46, vr	Gym, dat was een probleem. Ik was onzeker, niet geaard.	Vrijer bewegen, gevoel en contact, luisteren naar je lichaam
Marjolein	46, vr	Mwa. Vreselijk die klimrek-apparaten. Balsport wel OK.	Ik vind mezelf en iedereen prachtig. Hartje gaat open
Kees (auteur)	56, m	Strafkamp. 99% competitiestrijd en 1% compassie.	Heerlijkheid. Speeltuin. Emotie.
Suzanne	48, vr	Prestatiedwang als negatief ervaren. Verder neutrale gevoelens over gymles.	Zijn wie je bent.
Wieke	51, vr	Niet zo leuk, met name ellende bij oefeningen op ringen, bok, brug. Balspelen wel leuk.	Aanlokkelijk, bewegen op een vrije manier

 

 

De groep met positieve ervaringen over de gewone gymles is relatief kleiner in deze Biodanza-groep, namelijk 9 op de 14 = 64%.

 

 

 

Susan	Ca 40, vr	Ik was een van de captains bij sport. Altijd heerlijk.	Ben nu bijna afgestudeerd als lerares Biodanza.
Dorien	46, vr	Neutraal, maar niet geweldig.	Blij, creatief, vrijheid, alles mag. Samen het pad bewandelen in feedback.
Jeroen	61, m	Leuk bewegen.	Vooral genieten van stilte. Intimiteit, warmte, contact.
Paul	56, m	Positief, plezier, rennen.	Bewegen vanuit het gevoel van het lichaam, het laten bewegen in contact.
Leo	49, m	Heel erg leuk. Genieten. Ik was er goed in.	Contact maken. Volledig genieten. Opgaan in muziek en dans.
Rina	57, vr	Leuk, ik was goed in gym, atletiek en zwemmen.	Bewegen vanuit gevoel, in vrijheid, contact met de ander.
Roel	44, m	Gym was leuk. Ik was redelijk goed in sport.	Complete expressie, muziek en contact.
Sjaak	45, vr	Gym was wel leuk. Minder was dat je werd afgerekend op prestaties. Nooit gekozen bij teamsporten.	Vrij bewegen, gelijkwaardig, in contact met jezelf en met anderen.
Wim	44, m	Regels waren fijn. Wisselend succes met verschillende leraren	Afstemmen op groepsgevoel. Ontwikkelingen zien.

 

 

 

Een boeiende subset bestaat uit de huidige generatie van Biodanza-leraren. Zes random gekozen docenten hebben dit geantwoord op mijn e-mail-vragenlijst.

 

 

		Over gymles	Over Biodanza	Geeft les in
Paul	Ca 50, m.	“Gymles was in Engeland uiterst competitief. De hele school was sports-oriented. Gelukkig was ik een sterke sporter.”	“Thuiskomen. Zachtheid.”	Amstelveen
Mariette	Ca 40?, vr.	“Turnen was positief, maar het eeuwige softbal was vervelend. Sport een lichaam dat zich in het zweet aan het werken is en een hoofd die een strijd houdt tussen ik wil ermee stoppen of nog even doorzetten.”	“Biodanza vind ik heel erg fijn omdat ik daar mijn plezier in bewegen combineer met gevoel en creativiteit. Ik ben het helemaal.”	Amsterdam
Yvonne	Ca 40? Vr.	“Ik was altijd erg ongelukkig met de gymles, ik voelde me verloren, bepaald niet sportief, sterk en lenig.”	Is nu succesvol docent Biodanza.	Arnhem
Monica	Ca 40, vr	“Ik was top in gym. Hoogbegaafd in 'bewegingskunde'. Maar zoals bij zoveel 'winners' was er ook sprake van een diepgewortelde onzekerheid. Hoe ik ook presteerde en zegevierde.”	“Daar had ik nou juist Biodanza voor nodig...om die diepere bronnen te gaan voelen...van uiterlijke prestatie naar innerlijk gewaarworden en voelen en leren vertrouwen op en liefhebben, dat wat er van binnen leeft, in hart en ziel en lichaam!”	Amstelveen
Beatrix	Ca 40, vr.	“Gym altijd een favoriete les op school. Vooral de variatie in de verschillende sporten vond ik geweldig. Iedere gymles was weer een verrassing.”	“Biodanza is heerlijk door de stimulerende muziek en de vrijheid om jezelf tot expressie te mogen brengen. Met individuele en gezelschaps- elementen. Het traint de zintuigen, helpt je gevoelens te laten stromen en op een natuurlijke manier tot uiting te brengen. Biodanza is voor mij de ultieme manier om met lichaam en ziel in beweging te zijn.”	Alkmaar
Rasal	Ca. 50, m	Sportman. Deed in Engeland aan agressieve vechtsport. Realiseerde zich opeens: waarom zou ik die ander in elkaar willen slaan?	Nu didactisch docent Biodanza.	Alkmaar

 

 

Een aparte vermelding met stip is voor Esther (vrouw, 52 jaar). Ze werd geboren met een lichaam waaraan links het onderbeen ontbrak en rechts de hand zeer klein is. Goed verstand overigens. Ging in een rolstoel naar een aangepaste middelbare school. Kon na heer 21ste haar beenprothese niet meer gebruiken en werd permanent aan een rolstoel gekluisterd.

 

 

 

		Over Gymles	Over Biodanza	Amstelveen
Esther,	52, vr	Moest van de gymmeester gewoon meedoen met de gymles, klimmen in het rek, waar ze uit donderde en ook in de ringen waar ze baf! uit viel, Ook op de bok. Leerde valtechnieken. De docent was fel en nu ziet ze dat als een leuke situatie en een goede uitdaging.	In de Biodanza les danst ze in een rolstoel en heel soms een paar minuten los staande of liggend. “Biodanza geeft me een heleboel. Ik heb mijn lijf beter leren kennen en leren accepteren. Ik ben bewuster dat ik er zijn mag. Minder prestatiegericht. Biodanza: ik lust er wel pap van!“	Les in Amstelveen

 

Voor de anderen in de Biodanza-les is Esther intussen een stralende bron van inspiratie en een ontroerende “biodancera”.

 

 

 

 

Wetenschappelijk onderzoek

 

Dr. Marcus Stuck onderzocht in Leipzig de lange-termijn effecten van Biodanza op de deelnemers op gebied van gezondheid en geluk, en die effecten werden statistisch bewerkt met een Aerobics groep als controlegroep. Het resultaat staat op Internet, in het Duits. Er blijken zeer positieve resultaten te zijn op korte termijn maar ook op lange termijn. (Noot 6)

 

Biodanza is er voor volwassenen, vaak voor mensen van boven de 30. Het mooie is dat er momenteel ook Biodanza voor kinderen bestaat. (Noten 7 en 8).

 

 

 

Herinnering van de auteur

 

Eigenlijk ben ik nog steeds van grrr. De serie gymlessen die ik zelf tussen 1960 en 1975 heb meegemaakt bestonden voor in mijn herinnering voor 99% uit competitiestrijd en 1% compassie. Wat ik meemaakte was “survival of the fittest”, achtereenvolgens op de lagere school, ULO, HAVO en Pedagogische Academie (daar overigens in beperkte mate want er werd daar ook een beetje aan volksdansen gedaan).

Uiteraard waren er andere kinderen en scholieren en studenten in mijn school-leerjaren die de gymles elke keer weer heerlijk vonden en echt genoten hebben.

 

De gymles van toen (let op, ik spreek niet over het hier en nu)  is in mijn eigen lange schoolervaring zelden uitgestegen boven het niveau van blote strijd, domme competitie en vormde dus in het slechtste geval een trainingskamp waarin de latent aanwezige sterke-jongens pikorde in de klas door slecht onderwijs en slecht voorbeeld kon gedijen en ontsporen.

Het gedrag van mens tot mens werd er verwrongen tot een karikatuur van wat het is waarlijk mens te zijn. In die “foute” gymles ontstond steeds een hernieuwde pikorde en die heeft daarop in de volgende schooldagen een bepalende invloed op de verhoudingen en op het groepsgedrag op de speelplaats. Met opnieuw 99% competitiestrijd en 1% compassie.

 

Voor de minder geslaagde gymkindjes werd dat type competitieve gymles een terugkerend heftig moment op het weekrooster vol basisangst en buikpijn. Het werd dan een hobbesiaans en darwiniaans hellecircus waarin de sterke kinderen in de klas het coûte que coûte wilden winnen -  om held te zijn en die overige kindertjes - de zwakkeren - weer eens goed op hun plaats te zetten.

 

Gymleraren van toen? In mijn beste herinnering een verzameling grimmige Feldwebels die met stokken op de grond beukten en zo voor de hijgende meute het tempo aangaven van gehoorzaam rondrennen in cirkels. En in een volgend onderdeel van de gymles de kinderen uitnodigen elkaar te verslaan. Keer op keer.

 

 

Geesteshouding: Darwiniaans, Hobbesiaans

 

Ik ga nu verder in op het laatste punt, “survival of the fittest” en probeer te onderzoeken wat de achterliggende geesteshouding kon zijn. Filosofisch gezien was dat soort gymles - denk ik - een herhaalde brainwashing in hoe de ander - of het andere team te beschouwen: Als een tegenstander. Om te verslaan.

 

Competitie is een aangeleerde vorm van hoe je in de wereld kunt staan. Competitie stoelt op keuzes en denkbeelden. Die zijn o.a. beschreven door Charles Darwin (1809-1882) met zijn harde les van “survival of the fittest”. Terug-redenerend vanaf nu hebben de docenten van toen bepaalde keuzes gemaakt richting Darwin en de geest van competitief handelen.

 

 

In de doorsnee gymles waren er - zoals ik toen heb meegemaakt - veel verliezers en een enkele winnaar - dat werden de top dogs. Die kinderen leerden op de gymles bewust of onbewust dat zelf winnen en anderen laten verliezen heel gewoon is. Het was vanaf het begin een houding van onderscheid, van afscheiding, een selectieproces en verwijdering tussen wij en zij, ik en jij. Een training in hard worden, verslaan en leren incasseren.

 

Voor de kleinere groep kindjes die van nature – en op zielsniveau - niet agressief en competetief zijn ingesteld, begon de terugkerende vernedering overigens vaak al bij het selecteren van tegen elkaar spelende teams. De gymmeester wees onder de kinderen twee captains aan en die kozen op hun beurt een team van vechtlustige, fitte kindjes, de winners. Er zijn kinderen, ik zweer het je, die een heel schoolleven lang als laatste worden gekozen. Ik ken er een aantal (moi incluis). Die achterblijvende kinderen hebben gaandeweg een minder positieve kijk op gymleraren gekregen.

 

 

Wat heeft de gymleraren bewogen om die didactische aanpak te kiezen? Hiervoor is Darwin al genoemd. Hardheid was mogelijk een voorbereiding op een harde boze competitieve buitenwereld. Die toestand van oorlog van allen tegen allen (bellum omnium in omnes) werd een paar eeuwen daarvoor ook beschreven door de filosoof Thomas Hobbes (1588-1679) in zijn boek De Cive. Dat werk schetst een voorbereiding op de rauwe wereld waarin “homine homo lupus est”, de mens voor andere mensen een wolf is. Hobbes leefde overigens zelf tijdens de Engelse burgeroorlog, en dat soort omgeving helpt vanzelfsprekend niet echt om een positief en beeld te krijgen van de medemens.

 

 

Ethologie

 

De bioloog en onderzoeker van het gedrag van mensapen Frans de Waal, die momenteel zeer invloedrijk is, geeft een geheel andere visie op de vraag of de mens op de eerste plaats een wolf is - of daarentegen van nature een invoelend, behulpzaam sociaal wezen.

Frans de Waal houdt staande dat de kwaliteit van aap-zijn en mens-zijn en van diens positie in een sociale groep staat of valt met compassie, invoelen, hulp bieden en daardoor in de groep sociaal krediet en allianties opbouwen. Frans de Waal beschrijft ook wat hard en stug gedrag teweeg brengt. Hij heeft patronen van dominantie, bluf- en imponeergedrag waargenomen bij chimpansees bij het zoeken van coalities voor het bereiken van een doel. Het voordeel van het bestuderen van chimpansees is dat ze erg transparant zijn. Het nadeel van mensen en mensenkinderen is dat ze ook een hard politiek programma kunnen hebben maar vaak sluw zijn en omwegen bewandelen. Zojuist verscheen het nieuwste boek van Frans de Waal over de waarde en de rol van invoelingsvermogen: Een tijd voor empathie (Noot 5).

 

 

En nu voor de uitsmijter

 

Aan het einde van de middelbare school was ik 19 jaar, een zachtaardige man, en had ik de idealistische en hooggestemde gedachte een betere onderwijzer te willen zijn voor de komende generatie kinderen dan ik zelf ooit had gehad. Dus ging ik in 1972 naar de Pedagogische Academie in Bergen, Noord-Holland. Onderdeel van het lespakket waren de gymlessen van het actieve en macho docententeam “Hiep en Huik”. Een breed pakket met zaaloefeningen, balspelen, veldsport en een beetje theorie.

 

In 1976 kwam ik voor de klas te staan als onderwijzer-invaller in Amsterdam-Centrum en Amsterdam-West. Twee dagen hier, twee weken daar - en zo ging het een jaar lang door. Zelden ben ik zo op mijn bek gegaan. Een vol jaar lang was het een strijd om orde te houden met het krijtje in de hand en met stemverheffing. De meest zichtbare en sprekende wanorde ontstond, jawel, u raad het al, in de gymlessen. Als het voor de klas uit de hand loopt, dan is dat wel zeer beeldend zichtbaar in de gymles. Na een vol jaar stopte ik met het onderwijzerschap. Een wijs besluit. Zeer realistische en enge gymles-dromen achtervolgden mij nog jarenlang.

 

 

Conclusies / Leermoment

 

Wat is het leermoment?

 

1) Er zat een ernstige weeffout in de gym-didactiek in de jaren 1960-1970. Voor de generatie mensen die nu 40-70 jaar oud is was de gymles voor ca 90% positief of neutraal en voor ca 10% een crime.

 

2) Biodanza geeft nu mogelijkheden om ook die 10% mensen te bereiken die het niet “maken” in de gewone gymles. Ook bestaat er Biodanza voor kinderen.

 

3) Mensen die vroeger in de gymles uit de boot zijn gevallen vinden nu met een U-bocht constructie via Biodanza de weg terug naar de gymzaal en danszaal.

 

 

 

Hieronder een kort voorbeeld van een rug- en bilmassage, januari 2013.

 

 

 

= = = = =

 

 

 

Over de auteur: Drs. Kees Kaldenbach werd geboren 1953. Momenteel o.a. schrijver, kunsthistoricus en holistisch masseur. Ook actief in Tantra en Biodanza.

kalden@xs4all.nl

 

 

= = = = = =

  NOTEN

 

Noot 1. Antwoorden uit random interviews gehouden in Amsterdam, november 2009. N= 43 personen, in een exit poll bij het halen van de griepprik in Amsterdam. Leeftijdsgroep is gekozen wegens aansluiting bij de geïnterviewde leeftijdsgroep binnen Biodanza.

 

Noot 2. Zie noot 1. Antwoorden uit random interviews ook gehouden in een groep in Haarlem, november 2009. N= 13 personen.

 

Noot 3. Antwoorden uit random interviews gehouden in Haarlem (13 personen), Amsterdam (2 personen) en per e-mail (5 personen), in november 2009.

 

Noot 4. Zojuist is verschenen: Rolando Toro, Biodanza. Muziek, beweging en expressieve communicatie voor een harmonieuze ontwikkeling van de persoonlijkheid, Uitg. De Zaak, Groningen, 2009.

Rolando Toro is de stichter van de beweging en geeft zelf deze definitie op p. 25: “Biodanza is een systeem van menselijke integratie en vernieuwing van het organisme, van affectieve heropvoeding en het opnieuw leren van de oorspronkelijke functies van het leven. Haar methodologie (de leer van de te volgen methodes) bestaat uit het opwekken van integrerende vivencia’s door middel van muziek, zang, beweging en ontmoetingssituaties binnen een groep.”

 

Noot 5.  Zie Frans de Waal, “Chimpanzee politics”, 1982.  "Politicians are vociferous about their ideals and promises but are careful not to disclose personal aspirations for power. Chimpanzees on the other hand, are quite blatant about their baser motives. Their interest in power is not greater than that of humans; it is just more obvious."

Zijn nieuwste boek, 2009 heet: Een tijd voor empathie. Over aanhankelijkheid, waarbij in het brein van mensapen precies dezelfde gebieden actief worden als bij de mens.

 

Noot 6. Dr. Marcus Stuck uit Berlijn onderzocht in Leipzig de lange-termijn effecten van Biodanza op de deelnemers, statistisch onderzocht met een Aerobics groep als controlegroep. Het resultaat staat (zie ook Google: Marcus Stuck Biodanza)

http://www.schibri.de/?a=bookviewer&ISBN=978-3-937895-91-8

 

 

Noot 7.

Google deze zoektermen:

Biodanza voor kinderen

Meditatie voor kinderen.

 

Noot 8.

Dominique van Breenen heeft zijn eindscriptie voor de Biodanza opleiding geschreven over Biodanza en Sport.

 

  Go to English version.

Dit artikel werd gepubliceerd in het KVLO tijdschrift, maart 2010 onder de titel: Ontheemding en daarna “thuiskomen”.  Statements over gym en alternatief lichaamswerk, met name Biodanza. Zie Responsen op dit artikel.

 

Klik hier voor foto-opnames van de Biodanza serie op het strand in Zandvoort. Fotografie op de Zandvoort-sessie o.a. door Kees Kaldenbach.

Biozanza met Ursula in Amsterdam.

Haarlemmers... let op... Susan is ook een heel goede docent - die af en toe lessen geeft in Haarlem: en zie ook www.Idanza.nl.

Kundalini-schokjes zijn leuke bijwerkingen, uitgelegd door Reich.

Een artikel over de waarde van Gymles en de waarde van Biodanza.

 

 

Over de auteur:

Dit is een artikel van Kees, een Biodanza danser (wij noemen dat in onze Biodanza kring in het Spaans: 'een biodancero') die de laatste vijf jaar wekelijks van Biodanza proeft en daardoor lekker is gaan groeien en bloeien. Heeft in en om Amsterdam gedanst met tientallen docenten. Was aanwezig op het internationale biodanza congres met Rolando Toro in Vierhouten. Weet op dit gebied zo'n beetje van de hoed en de rand.

Reactie, vragen? Praktijk voor Toegepaste Massagekunst, Drs. Kees Kaldenbach, kalden@xs4all.nl Haarlemmermeerstraat 83 hs, 1058 JS Amsterdam (bij het Surinameplein, ringweg s106, tram 1 en 17). Zeven dagen per week geopend. tel 020 669 8119; mobiel 06 - 2868 9775.Speciale keuzemogelijkheden

Ik geef deze massage op verschillende adressen: op mijn huisadres (zie boven), of naar wens in uw eigen huis of in uw hotelkamer.

Masseur Kees Kaldenbach werkt samen met vele andere masseurs, vrouwen en mannen. Hij werkt tevens als masseur in Amsterdam's beste en meest luxueuze hotels en schoonheidsinstituten.

Lichaam & Ziel is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel Amsterdam nr. 3419 6612.

Update juli 2016.