Artikel in Delftsche Courant, zaterdag 28 dec. 2002, door Kees Kaldenbach
Op reis in Europa kan men verschillende huizen van beroemde kunstenaars bezoeken. In de stad Antwerpen staat het woonhuis en de studio van de schilder Peter Paul Rubens, en in Amsterdam bevindt zich het indrukwekkende huis met de studio van Rembrandt. Beide historische huizen geven een sterk gevoel van de aanwezigheid van de kunstenaar. Hun voetstappen staan er nog warm op de vloer en de weerklank van het leven en het werk van beide kunstenaars laat zich er nog goed voelen.
Van de schilder Johannes Vermeer, die in Delft woonde op de Oude Langendijk is echter niets overgebleven van zijn huis en studio. Zijn huis werd afgebroken in twee fasen, het achterhuis in de achttiende eeuw en het grotere huis aan de voorzijde werd gesloopt in de negentiende eeuw. Er zijn geen tekeningen, plattegronden of foto's over van de lay out. We zien echter wel een mooi detail op de grote Kaart Figuratief uit 1675-1678.
====================
Afb. Detail Kaart Figuratief
================
In dit woonhuis met achterhuis leefden Johannes Vermeer, zijn vrouw Catherina Bolnes en zijn schoonmoeder Maria Thins. Detail met het Vermeerhuis op de hoek van de Oude Langendijk en de Molenpoort / Jozefstraat uit de Kaart Figuratief van de stad Delft. Deze indrukwekkende kaart werd in de jaren 1675-1678 op bestelling van het stadsbestuur van Delft geprocuceerd door een team van landmeters, tekenaars, plaatsnijders en drukkers. Detailfoto Gemeentearchief Delft.
We kennen het interieur van het Vermeerhuis niet, maar toch denken we er iets van te weten. Vermeer-schilderijen laten ons een aantal steeds terugkerende onderdelen zien van interieurs met soortgelijke details in de binnenhuis-architectuur. Schrijvers over Vermeer hebben zich daarom afgevraagd in wat voor soort huis Vermeer zelf woonde en hoe de architectuur die hij in zijn schilderijen afbeeldde met die van zijn eigen woonhuis te vergelijken is - als een vergelijking überhaupt al mogelijk is.
Historisch onderzoek van ondergetekende heeft nu een groep van documenten en een combinatie van gegevens boven water gebracht dat een stevig fundament vormt voor een reconstructie.
Al deze documenten en gegevens, waarvan de inventarislijst uit 1676 het belangrijkste onderdeel is, werden daarop bestudeerd door de belangrijkste specialist op het gebied van Nederlandse woonhuizen, dr.ing. Henk J. Zantkuijl, emeritus hoofddocent Bouwkunst aan de Technische Universiteit Delft.
Inventaris-lijst
De inventarislijst uit 1676, bewaard gebleven in het Delftse Gemeentearchief, geeft een presentatie van de voorwerpen in het Vermeerhuis. Deze inventarislijst geeft echter ons niet alleen een opsomming van vele voorwerpen per kamer, maar ook de namen van de kamers, waarin deze zich bevonden. Verder kennen we de afmeting van het huis aan de Oude Langendijk door een nauwkeurige kaart uit 1832 te raadplegen, toen het achterhuis reeds was afgebroken maar het voorhuis er nog stond. Tenslotte kan men door het bestuderen van andere archiefgegevens nog verdere gevolgtrekkingen maken. Op verzoek van ondergetekende heeft Henk Zantkuijl deze gegevens gebruikt om een complete set architectuurtekeningen te maken, niet alleen in plattegrond, maar ook in vooraanzicht en zijaanzicht. Gedurende zijn hele leven heeft Zantkuijl ervaring opgedaan met restauratie van Nederlandse woonhuizen, waardoor hij de grote expert is geworden en wellicht de enige in Nederand, die een zo zorgvuldige en verantwoorde ruimtelijke reconstructie kon maken van het Vermeer-huis.
Uitgaande van de Kaart Figuratief tekende Zantkuijl een Vermeerhuis in twee delen, bestaande uit een hoofdgebouw aan de voorzijde en een een achterhuis, dat zich uitstrekt langs de steeg. Deze architectuur-tekeningen die in 2001 werden samengesteld, zijn sindsdien omgezet in een 3D-model dat gebouwd is door Ir. Allan Kuiper. Laatstgenoemde houdt zich al vele jaren met Vermeer bezig. Vijf jaar geleden maakte hij o.a. een CD-rom met een 3D vlucht bij de zeventiende-eeuwse gebouwen van Vermeer's Gezicht op Delft. Kuiper studeerde industrieel ontwerpen aan de TU Delft en is momenteel werkzaam als website ontwerper.
Beide nu samengestelde weergaven van het Vermeerhuis, de set platte 2D tekeningen op papier en het digitale ruimtelijke 3D model, zijn gebaseerd op Zantkuijl's zorgvuldige lezing en interpretatie van alle tekst- en beelddocumenten. Tijdens het de bouw van het 3D model heeft Zantkuijl praktische aanwijzingen gegeven.
Ook het Delftse archief bood aan de makers van dit project noodzakelijke hulp bij het interpreteren van documenten in handschrift en het leveren van detail-afbeeldingen van plattegronden en vogelvluchtkaarten.
De inventarislijst is dus het centrale document geworden van dit project. Als men op het Internet een reconstructie van het Vermeerhuis wil presenteren, is het bieden van een getypte lijst van huishoudelijke voorwerpen niet voldoende. Omdat het Internet ook een visueel medium is, moet men ook ruimhartig afbeeldingen tonen van gelijksoortige huishoudelijke voorwerpen. Verreweg de meeste voorwerpen in de Vermeer-inventaris zijn geen luxe en dure zaken maar heel gewone dagelijkse zeventiende-eeuwse gebruiksvoorwerpen. Toch bleek het bijna onmogelijk te zijn zo'n groep van zeventiende eeuwse huishoudelijke voorwerpen te vinden of zelfs maar afbeeldingen daarvan te ontdekken, zoals van bezems, linnen stoffen, spiegels en de kunstenaarsbenodigdheden in de studio van de kunstenaar. Dat soort voorwerpen werden, als ze versleten waren, op de vuilnishoop gegooid.
Poppenhuizen
Tot onze verbazing bleek de rijkste bron van die zeventiende-eeuwse voorwerpen zich te bevinden in Nederlandse poppenhuizen, waarvan zich er twee bevinden in het Rijksmuseum, Amsterdam.
Het niveau van vakbekwaamheid, de aandacht en de kosten die aan deze poppenhuizen en hun inhoud is besteed, is werkelijk ongelooflijk en overtreft alles in de geschiedenis van de westerse kunst en kunstnijverheid. De prachtigste exemplaren van deze poppenhuizen zijn in de loop der tijd niet (net als schilderijen) over de wereld verspreid. Zij zijn hier in ons land bewaard gebleven in de musea van Amsterdam, Haarlem, Den Haag en Utrecht.
Voor dit Internet-project werd toegang tot een groot aantal digitale plaatjes van huishoudelijke voorwerpen in poppenhuizen daarom noodzakelijk. Het Rijksmuseum heeft - gezien de aard en omvang van dit Digitale Vermeerproject &endash; aan mijn verzoek gevolg gegeven en heeft besloten hulp te verlenen door onderzoeksfaciliteiten beschikbaar te stellen en ook door grote aantallen afbeeldingen te leveren voor de Internet-site met het Digitale Vermeerhuis. Dank zij de welwillendheid van het Rijksmuseum kunnen we meer zien dan alleen lijsten en omschrijvingen &endash; we zien er ook de spullen en schilderijen die gelijksoortig zijn aan de spullen van Vermeer.
=========================
Afb 2
Afbeelding van het 3D model van het Vermeer-huis
Dit model van het Vermeer-huis werd gebouwd door industrieel ontwerper ir. Allan Kuiper, die zich baseerde op een set tekeningen van dr.ing. Henk J. Zantkuijl, emeritus hoofddocent Bouwkunst aan de Technische Universiteit Delft.
=====================================
alles hieronder in apart kader.
Uitnodiging Grand Opening
De web site met het Digitale Woonhuis Vermeer met zijn unieke inhoud zal onthuld worden tijdens een Grand Opening manifestatie in Delft op 17 januari 2003. Vanaf die dag zal het Digitale Vermeerhuis, dat meer dan 600 onderdelen bevat, ook worden ingeschakeld op www.xs4all.nl/~kalden
Het electronisch aanzetten van een web site, dat op zich bijna een non-gebeurtenis is, wordt in Delft een grote publieke gebeurtenis. De Grand Opening van het project 'Bij Johannes Vermeer thuis' vindt plaats op vrijdagmiddag 17 januari vanaf 16.45 uur. Plaats van samenkomst is de grote Maria van Jesse kerk aan de Burgwal in Delft, vlak bij de Markt. Deze kerk neemt nu de plaats in van het historische Vermeerhuis.
Op een groot videoscherm zal het publiek een 3D model zien van het Johannes Vermeerhuis. Het geheel wordt gepresenteerd en van commentaar voorzien door de makers, kunsthistoricus Kees Kaldenbach, industrieel ontwerper Allan Kuiper en restauratie-architect Henk Zantkuijl. De grote Vermeer-specialist en auteur Albert Blankert zal ook een kort verhaal houden. Al deze speeches worden zeer kort en kernachtig gehouden. Een volledige presentatie van de voorwerpen in het Vermeerhuis wordt getoond via een video-beamer en een groot scherm. Na afloop is deze Internet site met 550 elementen gratis toegankelijk in een Nederlandse en Engelse versie voor iedereen met een Internet-aansluiting.
Camerata Vermeer
Muziek speelt een centrale rol in schilderijen van Vermeer en zoals eigenlijk geen andere kunst kan juist de muziek de tijdsspanne overbruggen tussen zijn tijd en onze tijd. Het Delftse kamerorkest Camerata Vermeer zal daarom een live-optreden geven van muziek van Scholl, een stads- en tijdgenoot van Vermeer. Dirck Scholl, de officiële stedelijke muziekmeester, schreef Vrede-triomph ofte Thalia's Lust-hof, dansen in A groot. De gedrukte bladmuziek van deze dansen, gepubliceerd in 1678, werd gefotokopieerd van het enig bekende overgebleven exemplaar, bewaard in de Cathedral Library Collection in Durham, England. Volgens muziekspecialisten is dit gedrukte werk het enig ons overgeleverde stuk bladmuziek uit het Delft van Vermeer's tijd, en het is heel goed mogelijk dat deze muziek gedurende zo'n 325 jaar lang niet is gespeeld en gehoord in Delft. Misschien bestond de muziek reeds voor het jaar 1678 in manuscript-vorm en werd het uitgevoerd door Scholl tijdens het leven van Vermeer, die in 1675 overleed. Hoe dan ook, veel keuze hebben de musici niet gehad voor het invullen van deze Grand Opening.
Bezoekers van de Grand Opening krijgen daarna een Glas Wijn, dat de titel en scène weerspiegelt in het buitengewone Vermeer-schilderij, nu in het museum van Berlijn. Met het glas klinken wij op Johannes Vermeer.
Maar het mooiste moet dan nog komen. Het adembenemende hoogtepunt van deze Grand Opening is de buitengewoon zeldzame kans de huidige "begrafenis-bloemenkamer" te bezoeken, dat exact op de plaats staat van het grote Vermeerhuis aan de Oude Langendijk. Men mag daarna, geheel vervuld van beelden, muziek en wijn het gebouw verlaten op die plaats, waar ook Vermeer en zijn gezin het pand verlieten om de stad Delft in te gaan.
Weest allen welkom. De entreeprijs is een vriendelijke Euro 2,- dank zij de sponsoring door kunsthandel Johnny van Haeften Ltd., London ; de Delftsche Courant en het Rijksmuseum, Amsterdam.
Door Kees Kaldenbach, kunsthistoricus.
This page forms part of a large encyclopedic site on Delft. Research by Drs. Kees Kaldenbach (email). A full presentation is on view at johannesvermeer.info.
Launched December, 2002; Last update March 1, 2017.
Back to the Welcome page: click Welcome.